Doğum sonrası psikoz nedir?
Hamilelik sırasında annenin vücudunda birçok değişiklik meydana gelir. Bu değişiklikler, bazı doğum sonrası psikiyatrik bozuklukları tetikleyebilir. Bunların en önemlilerinden biri de doğum sonrası psikozdur.
Doğum sonrası psikoz 500 doğumda 1 kişide görülür. Ancak tehlike, kişi önceki gebeliklerinde psikoz geçirmişse, her 3 kişiden 1 kişiye yükselir. Bu rahatsızlık uykusuzluk, gerginlik, baş ağrısı, duygusal aşırı tepkisellik, sinirlilik, öfke, huzursuzluk ve gün içinde ruh hali değişimleri ile kendini gösterir. Anne, tüm bu kötü olaydan kendisinin sorumlu olduğunu, doğan çocuğun aslında kendisinin olmadığını, hatta kendisinin bile doğurmadığını iddia edebilir. Bebeğin bir sağlık sorunu olduğunu, ondan yeterince emin olamayacağını ve acı çekebileceğini düşündüğü için kendini veya bebeğini öldürmeye çalışır. Bebeğini öldürüp kurban ettiğine dair sanrılara sahip olabilir. Kendisinin ve bebeğinin zarar göreceğine dair fikirlere sahip olabilir. Çevresindeki olaylardan kendisi hakkında bir anlam çıkarır. Ayrıca aşırı neşe, huzursuzluk, uyku ihtiyacının azalması, kendini gerçekten büyük, güçlü ve etkili biri olarak görme ve bu yönde sesler duyma belirtileri de görülebilmektedir.
Bazı kişilerde psikoz, nerede olduğunu, ne yaptığını bilememe, ne yaptığını unutma, olayları kendiyle bağlantılı yorumlama, konuşulan konuya uygun olmayan yüz ve mimik hareketleri şeklinde de ortaya çıkabilir.
Doğum sonrası psikoz genellikle doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde başlar. Tedaviye erken dönemde başlanırsa genellikle kısa sürede kontrol altına alınır. Ancak tedavide gecikmeler olursa refrakter bir tabloya ya da şizofreniye dönüşecektir. Bozukluğun en korkutucu ve üzücü yanı, hastaların %4'ünde bebeğini öldürme davranışıdır. Bu nedenle aileler bu örneği önemsemeli ve vakit kaybetmeden bir psikiyatri kliniğine başvurmalıdır.
Hastalığı kabul etmeme, ilacı reddetme, intihara teşebbüs etme veya bebeğe zarar verme riski olduğundan psikiyatri kliniğinde yatarak tedaviye başlamak çok daha güvenlidir. Tedavide genellikle psikoz ilaçları kullanılmaktadır. Bazı dirençli ve şiddetli vakalarda, halk arasında "elektroşok" olarak adlandırılan "ECT" yöntemi, görüntünün kısa sürede kontrol altına alınmasını sağlamaya yardımcı olur. Belirli bir iyileşme düzeyine ulaştıktan sonra kişi taburcu edilir ve bu nedenle tedavi ayaktan tedavi bazında devam eder. Büyük ölçüde geri döndürülebilir bir bozukluktur.
Anneliğin ne kadar kutsal olduğunu, bütün annelerin bebekleri için her türlü fedakarlığı yapmaya hazır olduğunu söylemeye gerek yok. Ancak bu rahatsızlıkta bazı durumlarda annenin bebeğine bakmama, kendi bebeği olduğuna inanmama, hatta doğum yapma gibi düşünceleri olabilir. Bu durum bir mental rahatsızlık olduğundan kişinin suçlanması doğru değildir. Doğum sonrası psikoz, doğum sonrası psikolojik sorunların en şiddetlisidir. Oluşma olasılığı %0.1-0.2, yani 1000'de 1-2 gibi çok az bir ihtimaldir. Genellikle doğumdan 3-14 gün sonra görülse de hastaların %80'inde ilk ay içinde semptomlar gelişmektedir.
Doğum sonrası psikoz belirti ve semptomları nelerdir?
Doğum sonrası psikoz; uykusuzluk, baş ağrısı, gerginlik, sinirlilik, huzursuzluk, bebeğin varlığını kabul etmeme ve yokmuş gibi yapma, bebeğin kendisinin olduğuna inanmama, doğum yaptığına inanmama, takip edildiğini düşünme, sesler duyma, bebeğini öldürüp kurban etmesi gerektiğini düşünme, kendine veya bebeğe zarar verme, ikisine de zarar verileceğini düşünme, zehirleneceğine inanma, bebeğin bir sağlık sorunu olduğunu düşünme, bazen aşırı neşeli bazen ise aşırı huzursuz olma gibi belirtiler vardırdır.
Hastalığın en ürkütücü yanı maalesef hastaların %4'ünün bebeğini öldürmesidir. Bu nedenle bu belirtileri hafife almamak ve en kısa zamanda bir doktora başvurmak çok önemlidir.
Postpartum psikoz olarak da bilinen doğum sonrası psikozda; uykusuzluk, yorgunluk, dinlenememe, duygudurumda değişkenlik gibi belirtiler hastalarda psikotik belirtiler ortaya çıkmadan önce görülür. Fakat bu belirtiler yeni anne olan birçok kişide olabileceğinden çoğu zaman ne yazık ki farkedilememektedir. Hastalık ilerlemeden ilk belirtilerde doktora başvurmak en sağlıklısıdır. İkinci bir atak genellikle tedaviden bir veya iki yıl sonra ortaya çıkar. Ayrıca bu hastaların diğer gebeliklerde de doğum sonrası psikoz geliştirmesi daha olasıdır.
Doğum sonrası psikoz nasıl tedavi edilir?
Doğum sonrası psikozlu kadınlarda intihar ve bebeğe zarar verme riski olduğundan rahatsızlık farkedildiği anda etkili ve acil tedaviye başlanması gerekir. Hasta, hastaneye yatırılmalı ve kendisine ve bebeğe zarar vermeyecek şekilde tedavi edilmelidir. Ruhsal bir hastalık olmasının yanı sıra doğum sonrası depresyonun aksine biyolojik etkenler de vardır. Gençlerde, primerlerde (ilk bebeğini doğuranlar) ve daha önce zihinsel bozukluk öyküsü olan diğer kişilerde daha yaygındır. Tedavi sırasında anne bebeğini istiyorsa uzak tutulmamalı, özen gösterilmelidir. Anne bebeğini emziriyorsa kullanılan ilaçlar dikkatli seçilmeli, mümkünse ilaç kullanılmadan tedavi edilmelidir. Annenin eşinin ve ailesinin desteği son derece önemlidir. Doğum sonrası psikozu olan hastaların %95'i 2-3 ay içinde iyileşir.
Aile hekimleri, aynı zamanda eşler ve diğer aile üyeleri olarak, doğum sonrası psikoz tanısında yüksek bir etkiye sahiptir. Çünkü aile hekimliği ülkemizde tüm illerde yaygınlaşmıştır. Aile hekimleri doğumdan önce ve sonra rutin kontroller, topuk kanı alma, aşılama gibi nedenlerle anne ve bebeğini defalarca görebilirler. Bu ziyaretler sırasında annenin tutum ve davranışları sıklıkla gözlemlenir ve gerekirse annenin uyku ve beslenme durumu, halsizlik ve genel moral durumu sorgulanarak gerekirse birkaç dakika daha alınarak doğum sonrası psikoz yani postpartum psikozun belirtileri gözlemlenebilir. Bu sorular sonucunda annede psikopatoloji olabileceği düşünülürse, aile üyelerine durum açıklanmalı ve bir an önce anne için bir psikiyatriste başvurulmalıdır.
Yazının kaynakları
NHS(2020). Postpartum psychosis. Erişim tarihi Ekim 5, 2022.
Cleveland Clinic(2022). Postpartum Psychosis. Erişim tarihi Ekim 5, 2022.
