Safra kesesi nedir?
Safra kesesi, sağlıklı yetişkin bireylerde, karaciğerin hemen altında, armut şeklinde, yaklaşık 8 cm uzunluğunda ve 4 cm genişliğinde içi boş bir organdır. Safra kesesi, kistik kanal yoluyla duodenuma (duodenuma) açılan ortak safra kanalına (ana safra kanalı) bağlanır. Safra kesesinin asıl sorumluluğu, karaciğerde üretilen safrayı depolamaktır. Safra, diyetteki yağların sindirimi için önemli bir salgıdır. Yağlı bir yemekten sonra, sindirim sistemi tarafından üretilen ve “kolesistokinin” adı verilen bir hormon tarafından uyarılan safra kesesi kasılarak iki öğün arasında depoladığı safrayı kistik kanal ve ana safra kanalı yoluyla on iki parmak bağırsağına boşaltır.

Safra kesesi taşı neden olur?

Safradaki kolesterol, pigmentler ve olası enfeksiyon ürünleri, safranın depolandığı safra kesesinde çökebilir ve zamanla çamurumsu kalın sıvılar oluşturabilir. Bu çökme daha da ileri gidebilir ve safrada taş oluşumuna yol açabilir. Bu taşların oluşumu sırasında herhangi bir belirti veya bulguya rastlanmaz. Bu nedenle oluşum sürecindeki taşlar radyolojik incelemelerde veya farklı nedenlerle yapılan periyodik muayenelerde ortaya çıkabilir. Safra kesesindeki taşlar tedavi edilmezse safra kesesinden safra kanallarına düşebilir ve hem safranın akışını hem de pankreas salgılarının atılmasını engelleyerek çeşitli komplikasyonlara neden olabilir. Neyse ki, hastaların büyük çoğunluğu bu komplikasyonlar gelişmeden önce bazı belirti ve semptomlarla doktora başvurur.

Safra kesesi taşı risk faktörleri nelerdir?

Yapılan araştırmalara göre, safra kesesi taşları kadınlarda daha yaygındır. Safra kesesi taşlarının oluşumda bazı risk faktörleri vardır. Bunlardan bazılarını aşağıda bulabilirsiniz.

• Cinsiyet
• 40 yaş ve üzerinde olma
• Aşırı kiloluluk ya da obezite
• Sedanter yaşam
• Gebelik
• Yağ içeriği zengin ürünler ile beslenme
• Yüksek kolesterollü gıdaları tüketme
• Liften fakir diyet
• Safra kesesi taşına dair aile öyküsünün bulunması
• Şeker hastalığı
• Orak hücreli anemi ve lösemi gibi kan hastalıkları
• Hızlı kilo verme
• Östrojen içeren oral kontraseptif kullanmak ya da hormon tedavisi görüyor olmak
• Karaciğer hastalıkları

Safra kesesi taşı belirti ve semptomları nelerdir?
Safra çamuru ve yeni oluşan safra taşları genellikle ilk dönemde herhangi bir belirti vermez. Araştırmalar, safra taşlarının yaklaşık yarısının bir kişinin hayatı boyunca herhangi bir belirti veya semptoma neden olmadığını bile göstermiştir. Safra taşlarının en temel belirtisi "biliyer kolik" adı verilen biliyer sisteme özgü bir ağrı türüdür. Aşağı belirti ve semptomlardan bazılarını bulabilirsiniz.

• Karnın üst orta ve sağ kısmından başlayan ve bazen sağ kürek kemiğine doğru yayılan ağrı
• Genellikle yemeklerin ardından ve birden başlayan ağrı
• 15-20 dakika içinde artıp beş saate kadar devam eden ağrı
• Kusma, mide ekşimesini önleyen antasit ilaçlar, dışkılama, gaz, pozisyon değiştirme gibi uygulamalara yanıt vermeyen ağrı
• Aşırı terleme ve mide bulantısı
• Kendi kendine geçen ağrı.

Safra kesesi nasıl teşhis edilir?
Safra kesesi taşı şüphesi uyandıran herhangi bir belirti veya semptomun farkına varılması durumunda, kişi öncelikle uzman hekime başvurur. Uzman hekim şikayetlerle ilgili tıbbi kaydı alarak fizik muayene yapacaktır. Muayene bulguları ve tıbbi kayıtlar göz önünde bulundurularak ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi ve MR gibi radyolojik tetkiklerin yanı sıra bazı kan tetkikleri de tanıyı netleştirmek ve desteklemek için kullanılabilir. Eğer taş çok küçükse ultrasonografi ile fark edilmeyebilir. Bu gibi durumlarda endoskopik ultrasonografi denilen bir teşhis yöntemine başvurulur. Ayrıca eğer taşın orta safra kanalında bulunduğu düşünülüyorsa, manyetik rezonans kolanjiopankreatografi ya MRCP görüntüleme yöntemine başvurulmaktadır.

Safra kesesi taşı nasıl tedavi edilir?
Safra kesesi taşı tedavisi hastanın durumuna ve belirti ve semptomlara göre şekillendirilir.  Birden fazla tedavi yöntemi bulunmaktadır. Bunlardan en sık başvurulanı kolesistektomi yöntemidir. Bunlardan en iyisi de laparoskopik ameliyatlardır. Eğer ameliyat laparoskopik olarak yapılamazsa, açık ameliyat yöntemine başvurulabilir. Bu işlem sırasında kişinin safra kesesi alınmaz yalnızca taşlar alınır. Eğer kişiye cerrahi bir uygulama yapılmayacaksa, genelde litotripsi adı verilen bir yönteme başvurulur. Bu yöntemde amaç safra kesesi taşlarına müdahale etmektir. Litotripsi yönteminde kişiye şok dalgaları verilir ve taşlar küçük parçalara ayrılır. Eğer taşın oluşum sebebi kolesterol ise, taşlar ursodil maddesi içeren ilaçlarla tedavi edilir.

Safra kesesi taşı ameliyatı sonrasında neler olur?
Safra kesesi taşı ameliyatından sonra herhangi bir komplikasyon yoksa hastalar genellikle aynı gün taburcu edilebilir. Ameliyat sonrası doktorlar yürümeyi tavsiye eder. Ancak yine de konu ile ilgili net bilgiler size doktorunuz tarafından verilecektir. Ağır kaldırmayı içeren herhangi bir fiziksel iş yapıyorsanız, işe ne zaman dönebileceğinizi doktorunuza sormayı unutmayın. Büyük bir kesi ile açık bir ameliyat geçirdiyseniz, iyileşmek için daha fazla zamana ihtiyacınız olacaktır. Ameliyattan sonra birkaç gün hastanede kalmanız gerekecektir. Açık kesilerle yapılan ameliyatlarda normal hayata dönüş 4 ile 6 haftayı bulabilir. Safra kesesi ameliyatı sonrası beslenme düzeninizde bazı değişiklikler yaparak sindirim sisteminizin daha kolay çalışmasını sağlayabilirsiniz. Ameliyattan sonra en çok dikkat edilmesi gerekilen şey beslenme şeklidir. Ameliyatın ardından sindirim sistemi için sindirmesi zor olan bazı besinleri hayatınızdan çıkarmanız gerekmektir. Bunlar yüksek yağlı ve işlenmiş gıdalardır. İlk ayları geçirdikten sonra bu yiyeceklerden bazılarını tekrar tüketmeye başlayabilirsiniz.

Safra kesesi taşı durumunda hangi bölüme başvurulmalı?

Herhangi bir belirti ve semptomun farkına varılması durumunda kişi hastanelerin Genel Cerrahi bölümlerine başvurabilir.

Yazının kaynakları
Mayo Clinic (2021). Gallstones. Erişim tarihi Eylül 23, 2022.
NHS (2021). Gallstones. Erişim tarihi Eylül 23, 2022.