Tükenmişlik sendromu

Tükenmişlik sendromu

Tükenmişlik sendromu nedir?

 

Tükenmişlik sendromu, normal şartlar altında bireyin kariyerinden, arkadaşlıklarından veya aile etkileşimlerinden keyif alma ve başarı hissini azaltan ve bireysel kimliğin kaybolduğu inancıyla sonuçlanan zihinsel ve fiziksel bir tükenmedir. Aynı zamanda bir tür iş hayatı stresidir. Mesleki veya ev işlerinde uzun saatler çalışmak, hasta bir yakınına bakmak veya siyaset veya sosyal güvenlik hakkında üzücü haberlere tanık olmak gibi stresli durumlara sürekli maruz kalmak tükenmişliğe neden olabilir. Bireyin veya çevresinin tükenmişlik sendromunun varlığını fark etmesi her zaman kolay değildir. Tükenmişlik sendromu tıbbi olarak kabul edilmiş bir tanı değildir. 70'li yıllarda psikolog Herbert Freudenberger tarafından ortaya atılan tükenmişlik sendromu kavramı, bireyde ciddi fiziksel, zihinsel ve duygusal yorgunluğa neden olan şiddetli bir stres durumunu tanımlar. Tükenmişlik sendromu sıradan yorgunluktan çok daha şiddetli ve kötü bir ruh hali olabilir ve insanların stresle baş etmesini ve günlük sorumluluklarını yerine getirmesini zorlaştırır. Tükenmişlik sendromlu bireyler çoğu zaman çevrelerine verecek hiçbir şeye ihtiyaç duymadıklarını hissederler ve sabahları yataktan kalkmaktan bile korkabilirler. Hatta hayata karamsar bir bakış açısı benimserler ve kendilerini sürekli umutsuz hissederler. Tükenmişlik sendromu kendi kendini sınırlayan bir durum değildir. Uzun süre tedavi edilmezse depresyon, kalp rahatsızlığı ve şeker hastalığı gibi ciddi fiziksel veya psikolojik hastalıklara neden olabilir.

 

 

Tükenmişlik sendromu neden olur?


Tükenmişlik sendromu genellikle iş ve iş stresi ile ilişkilidir. Depresyondaki olumsuz duygular yaşam boyunca yayılırken tükenmişlik sendromu bundan farklıdır. Ancak ikisi yine de birbirini tetikleyebilir. Depresif bir kişinin tükenmişlik yaşama olasılığı güçlü olmakla birlikte, tükenmişliğin artması ve diğer olumsuz olaylarla birleşmesi de kişiyi depresyona sokabilir. Sürekli olarak yüksek düzeyde strese maruz kalan herkes tükenmişlik geliştirebilir. Diğerlerine müdahale etmek için profesyonel bir pozisyonda bulunan kişiler, özellikle de acil müdahale ekipleri, doktorlar ve hemşireler gibi profesyoneller, normalden daha fazla tükenmişliğe yatkındır. Kariyerle ilgili tükenmişlik sendromuna ek olarak, bu tür aşırı yorgunluk, çocuk, hasta veya yaşlı bakımı yapan bireylerde de görülebilmektedir. Son zamanlardaki bilimsel araştırmalar, anne ve babaların, doktorlar veya işletme yöneticileri gibi, genellikle tükenmişlikten etkilendiğini belirledi. Sürekli kontrol ihtiyacı, mükemmeliyetçilik ve "A Tipi" gibi kişilik özellikleri de bireyin tükenmişlik sendromu geliştirme riskini artırabilir.

 

Tükenmişlik Sendromu belirti ve semptomları nelerdir?


Tükenmişlik sendromunun en belirgin belirti ve semptomu yorgunluktur. Yorgunluk genellikle fiziksel ve duygusal olarak bitkin hissetmek olarak tanımlanır. Fakat yorgunluk dışında birçok belirti ve semptom bulunmaktadır. Bunlardan bazılarını aşağıda sizler için bir araya getirdik.

  • Baş ağrısı
  • Karına ağrısı
  • İştahta düzensizlik
  • Uyku düzensizlikler
  • Bunalma hissi
  • Sosyalleşmeden uzaklaşma
  • Kaçma hissi
  • Tek başına tatile çıkma hayalleri
  • Uyuşturucu ve alkole düşkünlüğün oluşması
  • Aşırı yiyecek tüketme
  • Soğuk kanlılığı kolay kaybetme
  • Kolay öfkelenme
  • Bağışıklık sisteminde zayıflama

 

Tükenmişlik sendromunun aşamaları nelerdir?


Tükenmişlik sendromu, soğuk algınlığı veya grip gibi fiziksel hastalıkların aksine tam etkisini bir anda göstermez. Tükenmişlik sendromu kavramını ortaya atan psikolog Herbert Freudenberger ve Gail North, Tükenmişlik sendromunun farklı aşamaları olduğunu belirtmişlerdir. Tükenmişlik sendromunun ilk evresinde aşırı dürtü/hırs görülür. Özellikle yeni bir işe başlayan veya yeni bir görev üstlenen bireylerde yaygın olan aşırı hırs, kısa sürede tükenmişlik sendromuna neden olabilir. Bu hırs bireyi daha çok çalışmaya iter. Normal ve gerekli olandan daha fazla çalışmaya zorlamak, bireyin üçüncü aşamada kendi ihtiyaçlarını ihmal etmesine, yani düzenli uyku, egzersiz ve iyi beslenme gibi öz bakım adımlarından vazgeçmesine neden olur. Dördüncü aşamada birey, durumun kendi davranışlarından ve sürekli çok çalışmasından kaynaklandığını anlamak yerine, sorunun patronundan, işin stresinden ya da bakıcıdan ya da iş arkadaşlarından kaynaklandığını düşünebilir. Beşinci aşamada, kişi işi veya sorumluluğuyla ilgili olmayan ihtiyaçlara zaman ayırmayı bırakır. Ailesinden ve arkadaşlarından uzaklaşmaya başlar. Birey için sosyal etkinliklere, arkadaş toplantılarına, sinemaya, tiyatroya, sevgiliyle akşam yemeğine gitmek eğlenceli olmaktan çok külfetli bir durum gibi görünmektedir. Bu aşamada birey ailesinden ve arkadaşlarından uzaklaşır, sosyal davetlerden kaçınır ve kendi içine çekilmeye başlar. Altıncı aşamada bireyin çevresindekilere karşı sabırsızlığı artar. Kişi kendi davranışının sorumluluğunu almak yerine başkalarını suçlar. Onları beceriksiz, tembel ve zorba olarak görür. Sorumluluğunu reddeder. Davranış değişiklikleri sıklıkla bu aşamada görülür ve tükenmişliğe giden yolda bireyler sebepsiz yere daha agresifleşip sevdiklerine saldırabilirler. Bir sonraki aşamada kişi duyarsızlaşabilir ve hayatından ve hayatını düzenleme yeteneğinden kopuk hissettiğini ifade edebilir. Bir sonraki aşamada, bireyde boşluk veya endişe duygusu vardır. Bu aşamada bireylerin boşluk duygusu ya da kaygı ile baş edebilmek için madde kullanımı, kumar oynama ya da aşırı yeme gibi heyecan arayışına girebildikleri görülmüştür.
Tükenmişlik sendromunun bir sonraki aşamasında birey depresyona girer, birey için yaşam anlamını kaybeder ve kendini umutsuz hissetmeye başlar. Tükenmişlik sendromunun son aşamasında tamamen zihinsel ya da fiziksel çöküş başlar. bu, bireyin genel başa çıkma yeteneğini etkileyecektir ve bu aşamada psikolojik durum profesyonel ve tıbbi müdahale gerekli olabilir.



Tükenmişlik Sendromu nasıl tedavi edilir?


Normal hayatta stresten kaçınmak neredeyse imkansızdır, ancak tükenmişliği önlemek mümkündür. Önlenemediyse de, durum fark edildikten sonra atılacak doğru adımlarla kişi iyileşebilir. Tükenmişlik sendromunu önleme ve tedavi etme yöntemleri oldukça benzerdir. Bunun için atılacak bazı adımlar stresin tükenmişlik sendromuna dönüşmesini engelleyecektir. Egzersiz sadece bireyin fiziksel sağlığı için faydalı olmakla kalmaz, aynı zamanda birey için duygusal ve ruhsal bir rahatlama sağlar. Zaman kısıtlaması olan bireylerin egzersizden yararlanmak için spor salonunda saatler harcamasına gerek yoktur. Gün içinde birkaç kez tekrarlanan kısa yürüyüşler veya hareketler bireyin egzersizi günlük alışkanlık haline getirmesini kolaylaştıracak yöntemlerdir. Dahası, Yoga, aikido ve t'ai chi gibi hem beden hem de zihin üzerinde çalışan disiplinler de bir kişinin tükenmişlik sendromunu önlemek veya tedavi etmek için başarılı yöntemlerdir. Diyet, başta stres olmak üzere tüm sağlık koşulları için önemli bir adımdır. Özellikle Omega-3 gibi yağ asitleriyle dolu sağlıklı bir yemek, birey için doğal bir antidepresan görevi görebilir. Ceviz ve balık gibi omega-3 açısından zengin yiyecekleri diyete eklemek, kişinin ruh halini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Fiziksel bedenin dinlenmek ve kendini düzenlemek için zamana ihtiyacı vardır. Bu nedenle sağlıklı bir uyku düzeni izlenmelidir. Uyumadan önce kafeinden uzak durmak, uyumadan önce tekrar eden yatıştırıcı bir uyku ritüeli oluşturmak veya düzenli uyku saatlerini takip etmek, bireyin sağlıklı bir uyku düzeni kazanmasına yardımcı olabilir. Stresli zamanlarda, bireylerin çevrelerinden yardım istemeleri önemlidir. Çevreden destek, stres ve tükenmişliğe karşı en etkili silahlardan biridir.

 

Tükenmişlik sendromu için hangi bölüme başvurulur?

Tükenmişlik sendromu durumunda kişiler hastanelerin psikiyatri bölümlerine başvurabilirler. Bunun dışında uzman psikologlara da başvurulabilir.

Yazının kaynakları

Mayo Clinic (2021). Job burnout: How to spot it and take action. Erişim tarihi Eylül 24, 2022.

Mental Health UK (2022). Burnout. Erişim tarihi Eylül 24, 2022.

Sosyal Medya'da Paylaş

Yazar Hakkında

CEPTE SAĞLIK

Cepte Sağlık; online aile sağlığı merkezidir. Türkiye'nin en büyük Fiziksel, Mental ve Sosyal Sağlık Platformunda yüzlerce alanında uzman doktor veya psikolog ile hemen online görüşme yapabilir, evde ...

WhatsApp