Fobi nedir?

Dış tehlikelere karşı duygusal tepkilerimize korku denir. Fobilerimiz de hissettiğimiz korkuların bir çeşididir. Fobi, kişinin günlük hayatını olumsuz etkileyen bir durumdan korkmasıdır. Fobiler, insanlarda yaygın olarak görülen anksiyete bozukluklarıdır. Fobisi olan kişilere de fobik denilebilmektedir.

Her canlı, tehlikeli olarak algıladığı, varlığını ve hayatını tehdit ettiğini düşündüğü durumlardan içgüdüsel olarak kaçınır. İnsan bilinci bu kaçınmayı korku olarak algılar. Korku, bir bakıma bir ön uyarı mekanizmasıdır. Kişinin tehlikeli olarak algıladığı veya hayatını tehdit ettiğini düşündüğü durumlardan kaçınmasına rağmen duygusal olarak gevşememesi korkunun kontrolden çıktığı anlamına gelir. Kişinin rahatlayamaması sonucunda korku ve kaygı giderek artar. Bu kaygı kişinin yaşam tarzını olumsuz etkiler ve kendi dışında işleyen bir mekanizmadır. Bu olduğunda kendimizi koruma mekanizmamız ve dolayısıyla kişinin ön uyarı mekanizması olarak tanımladığımız korku, fobiye dönüşür. Bireyin korkuları veya fobileri her zaman bir varlığa veya duruma bağlı olmayabilir. Fobiler bir hastalık olarak değil, toplumda bir kişilik özelliği veya alışkanlığı olarak algılanır. Fobiler kadınlarda erkeklerden daha yaygındır.

Fobi belirti ve semptomları nelerdir?

Anksiyete belirtileri genellikle kişinin korktuğu bir durum, varlık veya durumla karşılaştığında görülür. Korkuda görülen semptomların çoğu fobide de görülebilir. İlerlemiş fobik vakalarda asistoli ve hatta ölüm meydana gelebilir.

* Çarpıntı, yüzde kızarma, yüzde kaşıntı ve yanma hissi,

* Sallanmak,

* Soğuk terler,

* Bulanık görme,

* Nefes darlığı,

* Kserostomi,

* Yutma güçlüğü,

* Mide bulantısı,

* Bilinç kaybı,

* Tansiyonun ani düşmesi

* Bayılma,

* Kriz,

* Sinir krizi,

* Şok vb. belirtiler sıklıkla görülür.

Çoğu insan çeşitli şeylerden korkar. Bu korkular zamanla azalabilir, artabilir veya değişebilir. Çocukluktan itibaren başlayacak korkular bir yere kadar normaldir. Yani her insanın hayatının belirli bir döneminde korktuğu durumlar ve nesneler de olabilir. Peki, bu korkuların fobi olup olmadığını nasıl bilebiliriz? Korkularımızı fobiler olarak değerlendirmek için günlük hayatımızı ne kadar etkilediklerine bakmamız gerekmektedir.

Fobileri sıradan korkulardan ayıran özellikler;

* Korkunun neden olduğu sıkıntı ve gerilimin belirli bir nesne veya duruma bağlı olması,

* Olayı tetikleyen korku nesnesi veya durumuna göre korkunun boyutunun orantısız ve abartılı olması,

* Kendi tepkisinin anlamsız ve aşırı olduğunun tamamen farkında olması

* O korku nesnesi veya durumuyla karşılaşmaktan ısrarla kaçınma ve karşılaşıldığında aşırı çarpıntı, nefes darlığı, terleme, ateş basması, mide bulantısı ve hatta bayılmalara neden olarak kişinin yaşamının kısıtlanmasına neden olur.

Fobi türleri nelerdir?

1. Spesifik Fobiler:

Hayvan fobileri yaygın özgül fobiler arasındadır. Kedi, köpek, böcek, yılan ve ilginç bir şekilde tavuk korkusu hayvan fobileri arasındadır.

Yükseklik korkusu da yaygındır. Balkonda oturmaktan, asansöre binmekten, belki uçağa binmekten çok korkulmaktadır. Yükseklik korkusu olmayanlarda da uçak fobisi tek başına görülebilir. Bu durum uçağın düşeceği veya kötü bir şey olacağı korkusundan kaynaklanmaktadır ve insanların seyahat etmekte zorlanmasına sebep olur.

Kan fobisi başka bir spesifik fobidir. Kan gördüğünde veya yaralı birini gördüğünde kişinin nabzı hızlanır, hatta bazen bayılma bile bu korkuyu yaşayan bireylerin tepkileridir. Kan fobisi olan kişiler, doktora gitmekten, kan aldırmaktan, iğne yaptırmaktan aşırı derecede korkarlar. Bu örneğin insan hayatı üzerinde önemli bir olumsuz etkisi vardır.

İç mekan fobisi, insanları ciddi şekilde belaya sokan korkulardan biridir. Bu kişiler kapalı veya düz alanlarda "boğuluyor" gibi hissedebilirler. Bu insanlar asansöre binmekten korkmaktadır. Ayrıca mr'ye girmek, yer altı geçitlerini, metroyu kullanmak, alçak ve dar tavanlı koridorlarda veya odalarda bulunmak yine fobilerini tetikleyici unsurlardır.

Spesifik fobilerin daha çok fazla örneği vardır. Fakat en ilgi çekici olanlar arasında; ayna korkusu, ölüm korkusu, simetrik olmayan şeylerden korkma, yutma korkusu, yerçekimi korkusu, doğal çevre korkusunu sıralamak mümkündür.

2. Sosyal Fobi:

Sosyal fobi, hayatı ciddi şekilde olumsuz etkileyen fobilerden biridir. Sosyal kaygısı yüksek olan kişiler, toplum içinde olmaktan, kalabalıklar içinde yürümekten, konuşmaktan, yabancılarla iletişim kurmaktan kaçınırlar ve bu duruma maruz kalmaktan büyük korku duyarlar. İlgiden hoşlanmazlar, yabancılarla iletişim kurmaktan korkarlar.

3. Agorafobi:

Agorafobik kişiler; bulundukları ortamda, bir korku anında veya bir rahatsızlık anında kendilerine kimsenin yardım edemeyeceğini ve bu durumdan kaçamayacaklarını düşündükleri için korku duyarlar. Bu fobiyi yaşayan insanlarda korkutucu ortamlar birbirinden farklıdır.

* Otobüs, tren, uçak vb. araçlarla ulaşım sağlamak,

* Kalabalığın içinde olmak,

* Açık alan, park alanı, köprü vb. yerlerde olması,

* Evin dışında yalnız olmak,

* İç mekanda olmak, tiyatro, sinema vb. gibi durumlardan kaçınırlar.

Bununla birlikte, fobiler tedavi edilebilirdir. Tedavi olmadan ömür boyu sürebilecek bu korkular genellikle bilişsel-davranışçı terapi, ilaç ve nefes egzersizleri ile tedavi edilebilmektedir.

Fobi nasıl tedavi edilir?

Fobi bir hastalık olarak algılanmadığı için tedavi olma isteği çok nadirdir ancak fobilerin tedavi yöntemleri de vardır. Fobi tedavileri genellikle hem ilaç hem de psikoterapi ile yapılır. İlaç tedavisi tek başına yeterli olmadığı için bu iki tedavi yöntemi genellikle aynı anda uygulanmaktadır. İlaç tedavisi için antidepresan ilaçlar kullanılır. Fobi tedavisinde sıklıkla kullanılan yöntemlerden biri de kişiyi korkusuyla yüzleşmektir. Bu tedavi yöntemi sırasında kişinin korkuya neden olan ya da fobiye dönüşen ve kaygıya neden olan durumların üzerinden geçerek kaygıyı nasıl yaşadığını ve hatta bu kaygıyla nasıl başa çıkabileceğini görmesi öngörülmektedir.

Yazının kaynakları

Mayo Clinic(2016). Specific phobias. Erişim tarihi Ekim 4, 2022.

NHS(2022). Phobias.  Erişim tarihi Ekim 4, 2022.