Kişilik bozukluğu nedir?

Kişilik bozukluğu, sağlıksız bir düşünce, işleyiş ve davranış biçimine sahip olunan bir tür mental bozukluk olarak bilinmektedir. Kişilik bozukluğu olan bir birey, durumları ve insanları algılamakta veya bunlarla ilişki kurmakta zorluk çeker. Ruhsal bozukluk, hastanın ilişkilerinde, sosyal aktivitelerinde, iş ve fakültede önemli sorunlara ve sınırlılıklara neden olabilmektedir.

Bazı hastalar, düşünme ve davranış biçimleri onlara tamamen normal göründüğü için bir kişilik bozukluğuna sahip olduklarının farkında olmayabilirler. Kişilik bozuklukları genellikle genç yaşta veya yetişkinlikte başlar. Kişilik bozukluğunun birçok türü vardır. Bazı türler, kişi yaşlandıkça ortaya çıkabilmektedir.

Kişilik, kim olduğumuzu tanımlamada önemlidir. Tutumlar, düşünceler, davranışlar ve ruh halleri dahil olmak üzere benzersiz özelliklerin bir karışımını ve bu özellikleri diğer insanlarla ve çevremizdeki dünyayla ilişkilerimizde ifade etme biçimimizi içerir. Bir kişinin kişiliğinin bazı özellikleri kalıtsaldır, bazıları ise yaşam olayları ve deneyimleriyle şekillenir. Bazı kişilik özellikleri çok katı ve esnek değilse zihinsel bir bozukluk gelişebilir. Kişilik bozukluğu olan insanlar, toplumun normal olarak gördüğünden daha özel bir bakış açısına sahiptir. Kişilik bozukluğu olan insanlar genellikle zayıflıklarla baş etmede sağlıklı ilişkilere göre daha fazla zorluk yaşarlar.

Kişilik bozukluğu olan insanlar, onu kontrol edemeyeceklerini bilen ruhsal bozukluğu olanların aksine, genellikle bir soruna ihtiyaçları olduğunun farkında değildirler. Kontrol edecek bir şeyleri olduğuna inanmazlar. Kişilik bozukluğu olan kişiler, genellikle bir sorunları olduğuna inanmadıkları için tedaviye ihtiyaç duymazlar.

Kişilik bozukluğu neden olur?

Kişilik, benzersiz olmanızı sağlayan düşünce, duygu ve davranışların bir kombinasyonu olmaktadır. Kişilik, çocukluk döneminde etkileşimle oluşur. Bazı kişilik genleri genetik aktarım yoluyla aile üyelerinden geçer. Bu özelliklere mizaç denir. Kişilik, içinde büyüdüğünüz çevreyi, meydana gelen olayları ve diğer insanlarla olan ilişkileri içerir.

Kişilik bozukluklarının genetik ve çevresel etkilerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Genetik geçiş veya yaşamı değiştiren bir olay, kişiyi bu rahatsızlığa karşı duyarlı hale getirebilir. Kişilik bozukluklarının kesin nedeni bilinmemekle birlikte, kişilik bozukluklarının gelişiminde veya tetiklenmesinde bazı faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Bunlar;

* Kişilik bozuklukları veya diğer akıl hastalıkları vaka geçmişi

* Çok değer verilen bir kişinin ölümü

* Çocuklukta istismar

* Kararsız veya travmatik aile hayatı

* Beyin kimyası ve yapısındaki farklılıklar gibi sebeplerin sebep olabileceği düşünülmektedir.

Kişilik bozuklukları hem kişinin kendisini hem de o kişiye bakanların hayatını önemli ölçüde etkileyebilir. Kişilik bozuklukları işte, okulda veya ilişkilerde ciddi sorunlara neden olabilir.

Kişilik bozukluğu belirti ve semptomları nelerdir?

Kişilik bozuklukları türleri, benzerlikleri, özellikleri ve belirtileri açısından üç gruba ayrılır. Kişilik bozukluğu olan çoğu kişinin en az bir ek kişilik bozukluğu belirti ve semptomları vardır. Bazı belirtileri şunlardır;

Eksantrik kişilik bozukluklarında; bunlar paranoid zihinsel bozukluk, şizoid zihinsel bozukluk ve kişilik bozukluğu bozukluğunu içerir.

Paranoid zihinsel bozukluk:

* Başkalarına karşı güvensizlik ve şüphe

* Başkalarının sadakati veya güvenilirliği hakkında şüphe

* Başkaları tarafından kullanılacağını düşünerek güvensizlik

* Masum ifadeleri veya tehdit edici olmayan durumları kişisel hakaret veya saldırı olarak algılamak

* Algılanan olaylara veya hakaretlere öfkeli veya düşmanca tepki

* Kin besleme eğilimi

* Eşin veya sevgilinin sadakatsiz olduğuna dair şüphe

Şizoid zihinsel bozukluk:

* Yalnız kalmayı tercih etme

* Sosyal veya kişisel ilişkilere ilgi eksikliği

* Sınırlı sayıda duygusal ifade

* Çoğu aktiviteden zevk alamama

* İnsanlara karşı ilgisizlik

* Partnerinden farklı kişilerle sürekli cinsel ilişkiye girme isteği

Şizotipal kişilik bozukluğu:

* Garip kıyafetler giyme

* Farklı inanç ve davranış kalıplarına sahip olmak

* En üst düzeyde duyguların anında değişimi

* Sosyal kaygı ve yakın ilişki eksikliği

* Düşünce yoluyla insanları ve olayları basitçe etkileyebileceğinize inanmak

* Bazı olayların sadece kendileri için gizli mesajları olduğuna inanma

Dramatik zihinsel bozukluk: Dramatik zihinsel bozukluk, aşırı duygusal, öngörülemeyen düşünce veya davranışlarla karakterizedir. Antisosyal zihinsel bozukluk, sınırda kişilik bozukluğu, histrionik zihinsel bozukluk ve kişilik bozukluğunu içerir.

Antisosyal zihinsel bozukluk:

* Başkalarının gereksinimlerini veya duygularını dikkate almamak

* Yalan söylemek, çalmak

* Takma ad kullanma

* Suç işlemeye meyilli olmak

* Başkalarının haklarını ihlal etmek

* Agresif, genellikle şiddet içeren davranışlar

* Kendinizin veya başkalarının güvenliğini göz ardı etme

* Tutarsız sorumsuz davranışlarda bulunmak

* Yaptıklarından pişman olma

Sınırda zihinsel bozukluk:

* Güvenli olmayan seks, kumar veya tıkınırcasına yemek yeme gibi dürtüsel davranışlar

* Kararsız veya kırılgan benlik saygısı

* Kararsız ve yoğun ilişkiler

* İntihar davranışı veya kendine zarar verme eğilimleri

* Yalnızlık veya terk edilme korkusu

* Sürekli boşluk hissi

* Sık ve yoğun öfke nöbetleri

* Strese bağlı paranoya

Histrionik zihinsel bozukluk:

* Sürekli dikkat

* Aşırı duygusal, dramatik bir ruh hali içinde olmak

* Her zaman cinsel olarak aktif olma

* Başkalarından kolayca etkilenir

* Hızlı değişen duygular

* Fiziksel görünüm hakkında aşırı endişe

* İnsanlarla ilişkilerin gerçekte olduğundan daha yakın olduğunu düşünmek

Narsistik kişilik bozukluğu

* Sadece kendinin özel ve diğerlerinden daha önemli olduğuna inanmak

* Güç, başarı ve çekicilik fantezileri

* Başkalarının ihtiyaç ve duygularını kabul etmemek

* Başarıları veya yetenekleri abartma

* Sürekli övgü ve hayranlık beklentisi

* Kibir

* Başkalarını kıskanma

Kişilik bozukluğu nasıl teşhis edilir?

Kişilik stilleri ile kişilik bozuklukları arasındaki farkı anlamak çok önemlidir. Utangaç veya yalnız vakit geçirmeyi seven birine şizoid kişilik bozukluğu teşhisi konulamaz. Kişilik tarzı ve zihinsel bozukluk arasındaki fark, genellikle bir kişinin kişilik işlevini aşağıdakiler de dahil olmak üzere belirli alanlarda değerlendirerek belirlenebilir;

* İkili ilişkilerdeki tavrı

* Duygusal davranış

* Kimliğinin farkında olma

* Gerçeklik bilinci

* Davranış ve dürtü kontrolü

Kişilik bozuklukları tek tek incelenir. Hastanın öyküsü doktor tarafından alınır ve bu nedenle fizik muayene yapılarak değerlendirmeye başlanır. Kişilik bozukluklarını teşhis etmek için özel bir laboratuvar testi yoktur. Ancak doktor tarafından şüphelenilen fiziksel bir durum varsa, yüksek görüntüleme cihazlarından MR, bilgisayarlı tomografi, kanda alkol veya uyuşturucu testi gibi çeşitli testler de istenebilir.

Kişilik bozukluğu nasıl tedavi edilir?

Kişilik bozukluğu olan kişiler, hastalığından habersiz oldukları için kendi başlarına tedavi aramazlar ve sonuç olarak hastaların çoğu tedavi edilmez. Tedavi aramama sebeplerinden biri de kişilik bozukluğu olan birçok insanın normal bir şekilde hayatlarına devam edebilmeleridir.

Kişilik bozukluklarının çoğu geç teşhis nedeniyle uzun süredir devam etmektedir ve bu tür hastaların tedavisi oldukça güç olmaktadır. Bununla birlikte, tedavi edilen birçok kişilik bozukluğu olan hastalarda, sıkıntı veren semptomların hafiflediği görülmektedir.

Kişilik bozukluğunun tipine göre değişiklik gösterebilir ancak psikoterapi (psikolojik danışmanlık) tedavinin ana unsurudur. Kullanılacak ilaçlar arasında antidepresanlar, antipsikotikler, anksiyolitikler, stabilizatörler ve relaps önleyici ilaçlar vardır.

Psikoterapi tedavisinde hatalı düşünce kalıplarının değerlendirilmesi, yeni düşünce ve davranış kalıplarının öğrenilmesi amaçlanır. Terapi ayrıca durumla başa çıkma ve kişilerarası becerileri geliştirmeyi amaçlar.

Kişilik bozukluğu tedavi edilmezse durumun daha da kötüleşebileceği göz ardı edilmemelidir. Kişilik bozukluğu olan kişiler ileriki dönemlerde alkol veya uyuşturucu madde kullanabilir, şiddete maruz kalabilir, hastaneye kaldırılabilir, kendilerine veya çevrelerine zarar verebilirler.

Kişilik bozukluğu için hangi bölüme başvurulur?

Kişilik bozukluğundan şüphelenilmesi durumunda kişilerin hastanelerin Psikiyatri bölümlerine veya psikolojik danışmanlara başvurmaları gerekmektedir.

Yazının kaynakları

Mayo Clinic(2016). Personality disorders.  Erişim tarihi Ekim 4, 2022.

Cleveland Clinic(2022). Personality Disorders.  Erişim tarihi Ekim 4, 2022.