Psikoz nedir?

Psikoz beynin bilgiyi işleme şeklini etkileyen bir durumdur. Psikoz, gerçeklikle bağlantınızı kaybetmenize neden olur. Psikoz nedeniyle gerçek olmayan şeyleri görebilir, duyabilir veya inanabilirsiniz. Psikoz bir hastalık değil bir semptom olarak bilinmektedir. Zihinsel veya fiziksel bir hastalık, uyuşturucu kullanımı, aşırı stres veya travma psikoza neden olabilmektedir.

Psikoz kelimesi, gerçeklikle temasın koptuğu zihinsel durumları tanımlamak için kullanılır. Birisi bu şekilde hastalandığında buna psikotik dönem denir. Psikoz sırasında kişinin düşünceleri ve algıları bozulur ve bu nedenle kişi neyin gerçek neyin gerçek olmadığını anlamakta zorluk çekebilir. 

Şizofreni veya bipolar bozukluk gibi birincil psikotik bir hastalığınız olmasa bile bazen gerçeklikle bağlantınızı kaybedersiniz. Bu olduğunda, buna ikincil psikoz denir.

Bu nöbetler, uyuşturucu kullanımı veya tıbbi bir durum gibi başka bir nedenden dolayıdır. Sebep ne olursa olsun, kısa sürede kaybolma eğilimindedirler ve bunlara neden olan durumu tedavi ederseniz genellikle tekrarlamazlar.

Akut psikoz nedir?

Akut psikoz tipik olarak ani başlangıçlı, tek seferlik bir olaydır. Bazı durumlarda, akut psikoz tekrar tekrar ortaya çıkabilir veya kronik psikozun erken bir aşaması da olabilir. Akut psikoz, ölüm, yas, evliliğin sona ermesi, işsizlik, hapis, kaza, doğum veya göç ve sosyal izolasyon sonrasında ortaya çıkabilir.

Akut psikozun belirtileri arasında hızlı bir kuruntu ve bu kuruntuya bağlı düşünce değişiklikleri, halüsinasyon ve buna bağlı algı değişiklikleri, sosyal işlevsellikte azalma ve düşük motivasyon sayılabilir.

 Akut psikozda, beyni etkileyen diğer tıbbi durumları dışlamak için bazen kan testleri ve beyin taramaları yapılır.

İlaç kullanımı ile tedavi uygulanır. Antipsikotik ilaç reçete etmeden önce doktorunuz, altta yatan başka bir hastalık olup olmadığı veya toksik madde kullanımı gibi olasılıkları değerlendirecektir. Antipsikotik tedavi, kronik psikozda kullanılanla aynıdır ve en az 3 ay boyunca kullanılmalıdır. 3 ay sonra hasta stabil ise 4 hafta içinde kademeli olarak tedavi durdurulur ve bu nedenle hasta gözlemlenir.

Psikoz neden olur?

Tüm psikoz vakaları farklıdır, bu nedenle nedensel unsur her zaman tamamen belli değildir. Ancak psikoza neden olacak bazı farklı hastalıklar vardır. Doktorlar psikoza neyin neden olduğunu tam olarak bilmemektedir, fakat bazı risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

* Genetik: Psikozla ilgili genlere sahip olmak, ancak bu her zaman psikoz geliştireceğiniz anlamına gelmez.

* Uyuşturucular : Tetikleyiciler, belirli reçeteli ilaçların ve alkol, esrar, LSD ve amfetaminler gibi uyuşturucuların kötüye kullanılmasını içerir.

* Travma: Sevilen birinin ölümü, cinsel istismar veya savaş psikoza neden olabilir. Travmanın türü ve meydana geldiği yaş da psikoz gelişiminde rol oynar.

* Yaralanmalar ve hastalıklar: Travmatik beyin yaralanmaları, beyin tümörleri, felçler, felç ajitanları, Alzheimer hastalığı, bunama ve HIV psikoza neden olabilir.

Psikoz ayrıca şizofreni veya bipolar bozukluk gibi bir akıl hastalığının belirtisi olabilmektedir.

Psikoz belirti ve semptomları nelerdir?

Psikoz öncesi uyarı işaretleri vardır. Dünyayı düşünme ve anlama şeklinizde kademeli değişikliklerle başlar. Siz veya akrabalarınız şunları fark edebilirsiniz:

* Düşük notlar veya iş performansı

* Düşünme veya konsantre olma zorluğu

* Başkalarının yanında şüphe veya huzursuzluk

* Kişisel bakım veya hijyen eksikliği

* Normalden daha uzun süre yalnız kalmak

* Durumların gerektirdiğinden daha güçlü duygular gösterme

* Hiç duygu hissetmemek

Psikozun erken belirtileri:

Şunları gözlemleyebilirsiniz:

* Başkalarının görmediği şeyleri duymak, görmek veya tatmak

* Olağandışı inançlara veya düşüncelere inanmak

*Aileden ve arkadaşlardan uzaklaşmak

* Kendine bakmayı bırakmak

* Net düşünememe veya dikkat eksikliği

Psikotik nöbet belirtileri:

Sanrılar ve varsanılar birbirinden farklı olsa da psikoz yaşayan tüm hastalarda sıklıkla görülür. Bu sanrılar ve halüsinasyonlar kişiye gerçekmiş gibi gelir. Genel olarak, yukarıdakilerin tümüne ek olarak, aşağıdakiler de gözlenir:

• Halüsinasyonlar:

Halüsinasyonlar 3 çeşide ayrılır.

* İşitsel halüsinasyonlar: Etrafta kimse yokken sesler duymak

* Dokunsal halüsinasyonlar: Açıklayamadığınız garip hisler veya duygular

* Görsel halüsinasyonlar: Aslında orada bulunmayan varlıkların bulunduğunu görmek

• Sanrılar:

Sanrılar, gerçeklerle çelişmesine rağmen ısrarla tutulan inançlar veya izlenimlerdir. Paranoya, büyüklenme sanrıları ve fiziksel sanrılar mevcuttur.

Sanrıları olan kişiler takip edildiklerini veya gizli mesajlar aldıklarını düşünürler. Büyüklük sanrıları olan insanlar kendilerini abartılı derecede önemli görürler. Fiziksel sanrılarda hasta, aslında sağlıklı olmasına rağmen ölümcül bir hastalığa sahip olduğuna inanır.

Normal düşünme biçiminizle uyuşmayan ve başkaları için bir anlam ifade etmeyen inançlar olabilmektedir:

* Duygularınızı ve eylemlerinizi kontrol eden dış güçler.

* Küçük olaylardan veya yorumlardan büyük anlamlar çıkarmak

* Özel güçlere sahip olduğunuzu, özel bir görevde olduğunuzu veya aslında bir tanrı olduğunuzu düşünmek gibi.

Psikoz nasıl teşhis edilir?

Bir psikolog veya psikiyatristle görüşebilirsiniz. Belirtilerinize neyin sebep olduğunu sorgulayacaklar ve ilgili koşulları arayacaklardır. Doktorlar, psikotik semptomlara neden olabilecek diğer şeyleri ekarte ettikten sonra akıl hastalığını teşhis etmektedir. Yetişkinlerde görülen psikoz belirtilerinin çoğu gençlerde ve çocuklarda görülmez. Örneğin, küçük çocukların sıklıkla sordukları hayali arkadaşları vardır. Bu genellikle çocuğun hayal gücünün göstergesidir ve tamamen normaldir. Ancak çocuklarda veya ergenlerde psikoz endişesi varsa mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Psikoz nasıl tedavi edilir?

Psikozun ilk bölümünden hemen sonra tedaviye başlamak önemlidir. Erken tedavi, semptomların ilişkilerinizi, işinizi veya okulunuzu etkilemesini önlemeye yardımcı olacaktır . Ayrıca, erken tedavi psikozun neden olduğu başka sorunlardan kaçınmanızı kolaylaştırabilir. Doktorunuzun tedavi olarak önereceği şey, psikozunuzun altında yatan nedene bağlı olacaktır. Doktorunuz belirtilerinizi hafifletmek için hap, sıvı veya enjeksiyon şeklinde antipsikotik ilaçlar yazacaktır. Ayrıca uyuşturucu ve alkol kullanmaktan kaçınmanızı da önerecektir.

Kendinize veya başkalarına zarar verme riskiniz varsa veya davranışlarınızı kontrol edemiyorsanız veya günlük aktivitelerinizi gerçekleştiremiyorsanız, hastanede tedavi görmeniz gerekir. Doktorunuz belirtilerinizi kontrol edecek, psikozun nedenlerini araştıracak ve sizin için en basit tedaviyi önerecektir.

• Ani yatıştırıcı

Psikozu olan bazı kişiler son derece rahatsız halde olurlar ve kendilerine veya çevrelerindeki kişilere zarar verebilirler. Bu gibi durumlarda bu kişileri bir an önce sakinleştirmek gerekir. Bu yönteme anlık ilerleme adı verilir. Hastaya hızlı etkili bir enjeksiyon veya sıvı ilaç verilerek sedasyon yapılır.

• İlaç tedavisi

Psikoz semptomları yaşayan hastalar genellikle antipsikoz adı verilen ilaçlarla kontrol altına alınır. Bu ilaçlar halüsinasyonları ve sanrıları azaltarak insanların zihinlerini daha net hale getirir. Bu ilaçlar hastalığın belirtilerine göre önerilir. 

• Bilişsel davranışçı terapi

Bilişsel davranışçı terapi, düzenli aralıklarla bir psikolojik danışman ile görüşülerek hastanın düşünce ve davranışlarını değiştirme sürecidir. Bu yaklaşımın hastalarda kalıcı değişikliklerde ve hastalığın daha iyi yönetilmesinde etkili olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca ilaçla tedavi edilemeyen birçok psikoz belirtisinde faydalı olduğuna dair çalışmalar da mevcuttur.

 Yazının kaynakları

NHS(2019). Psychosis. Erişim tarihi Ekim 5, 2022.

Cleveland Clinic(2022).  Psychosis. Erişim tarihi Ekim 5, 2022.