Saç yolma bozukluğu (Trikotilomani) nedir?
Psikolojik sağlık sorunları, günümüzde yaygın olarak görülen sağlık sorunlarının başında gelmektedir. Bu sorunlar genellikle kendilerine özgü belirtilerle ortaya çıksa da, çeşitli durumlarda farklı davranış bozukluklarını tetikleyecektir. Bu davranış sorunlarından biri de saç yolma bozukluğu olarak adlandırılan trikotilomanidir.
Saç yolma hastalığı(bozukluğu) veya trikotilomani, kişide psikolojik stres yaratan çeşitli durumlar sırasında veya sonrasında saç tellerini tekrar tekrar çekerek kendine zarar verme davranışıdır. Bu psikolojik rahatsızlık sırasında kişi stres altında kalır ve saçını çekme dürtüsüne direndiği sürece diğer durumlara odaklanamaz; bu dürtüye uyarak saç tellerini yolduğunda stresi azalır ve rahatlama hisseder.
Yapılan araştırmalara göre toplumdaki kişilerin yüzde 0,5 ila 2'sinde saç yolma davranışı görülmektedir. Tekrarlayan saç çekme ataklarından sonra kafa derisi de zarar görebilir, çeşitli bölgelerde kellik ve şiddetli saç dökülmesi meydana gelebilir; ağır vakalarda hasarlı dokular enfekte olabilir ve ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Trikotilomani neden olur?
Klinik olarak saç yolma hastalığının gelişiminin açıklaması tam olarak bilinmemektedir. Ancak yapılan çalışmalar sonucunda tekrarlayan saç yolma davranışının çeşitli risk faktörleri ve sağlık sorunları ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Saç yolma hastalığı ile ilişkili risk faktörlerinden biri genetik arka plandır. Buna göre birinci derece akrabalarında benzer semptomları olan kişilerde saç yolma hastalığına yakalanma riski vardır.
Trikotillomani, genellikle ergenlik döneminde ortaya çıkan bir davranış bozukluğu olarak bilinmektedir. 10-13 yaş arası çocuklarda daha sık görülür. Ancak erken çocukluk döneminde de saç yolma davranışı görülebilir. Yaş ilerledikçe saç yolma hastalığının belirtileri olgunlaşır; hasta saç çekme davranışını belli bölgelere sınırlamadan saçlı deri boyunca gerçekleştirebilir. Yine, çocukluk çağı travmasını çeşitli şekillerde geçirmiş kişilerin tekrarlayan saç yolma davranışı geliştirebileceğini gösteren çalışmalar vardır. Saç yolma hastalığı sıklıkla benzer özelliklere sahip diğer bedene yönelik davranış bozuklukları ile birlikte görülür. Bu bağlamda onikofaji adı verilen tırnak yeme davranışı ve dermatofaji adı verilen deri dokusunu yırtma ve yeme davranışı gibi davranış bozuklukları trikotillomaniye eşlik edebilir.
Hastalar stresli koşullar altında saç tellerini yolmaya başladıklarının farkında olmayabilirler. Bu gibi durumlarda saç yolma davranışı sergilediğini belirtmek kişide hakim olan kaygı ve utancı artırarak psikolojik stresi şiddetlendirebilir ve daha fazla saç yolma davranışına neden olabilir.
Trikotilomani, aşağıda belirtilen psikolojik sorunlara eşlik etme eğilimindedir:
- Obsesif kompulsif bozukluk
- Anksiyete (endişe) bozukluğu
- Depresyon
- Otizm spektrum bozuklukları
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
Yapılan araştırmalara göre çocukluk çağında görülen trikotilomani davranışı kız ve erkek çocuklarda eşit oranda görülmektedir. Erişkin yaşlarda görülen saç yolma hastalığı kadınlarda daha sık görülmektedir. Başka bir çalışma ile uyumlu olarak, kadınlarda saç yolma davranışının adet döngüleri ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda adet öncesi dönemdeki psikolojik durumun saç yolma davranışını tetikleyebileceği belirtilmektedir. Bunlara ek olarak, hamilelik sırasında trikotilomani belirtileri yoğunlaşabilir.
Trikotilomani belirti ve semptomları nelerdir?
Tekrarlayan saç yolma davranışlarının ilerlemesinde bir takım psikolojik durumlar gözlenir. Aynı zamanda, kafa derisine verilen ciddi hasar, çeşitli klinik belirtilere neden olur. Bu belirtiler genellikle şu şekilde özetlenir:
* Tekrarlayan saç çekme, yolma davranışı,
* Saçı yolma dürtüsüyle gelen gerilim,
* Saçlar çekildikten sonra rahatlama hissi,
* Saçları sürekli kıvırmak (yolma hariç); çekme, bükme,
* Saç yeme davranışı bozukluğu (trikofaji),
* Saç derisindeki kel alanlar,
* İlerleyen saç dökülmesi.
Tekrarlayan saç yolma davranışı sonrası saçın azalmasıyla orantılı olarak depresyon, anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklar daha şiddetli hale gelerek saç yolma davranışında artışa neden olabilir. Dolayısıyla bu tür bir kısır döngü; hastalığın erken dönemde tespit edilmesi ve tedaviye başlanarak durumun önlenmesi açısından çok önemlidir.
Saç çekme, aşağıdaki vücut bölgelerinde daha yoğundur:
• Saç
• Kaşlar
• Kirpikler
• Sakal ve bıyık
• Kasık kılları (kasık bölgesi)
Trikotilomani hastalarının yaklaşık yüzde beş ila yirmisinde ayrıca saç yolma ve yeme davranış bozukluğu (trikofaji) vardır. Bu durumda yenen saç ve saç kalıntılarının mide-bağırsak yolunu tıkaması nedeniyle mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve kabızlık gibi ek belirtiler ortaya çıkabilir.
Trikotilomani nasıl teşhis edilir?
Tekrarlayan saç yolma davranışı genellikle çeşitli sağlık sorunlarından kaynaklandığından, doğru teşhisin konabilmesi için uzman bir hekimin değerlendirmesi son derece önemlidir. Bu doğrultuda doktor tarafından detaylı hasta öyküsü alınarak derinlemesine bir fizik muayene yapılır. Gerektiğinde çeşitli cilt problemlerinin varlığını sorgulamak için bazı laboratuvar testleri uygulanır. Sonuç olarak, trikotilomani tanısı genellikle DSM-5'te (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel Kitabı) listelenen aşağıdaki kriterlerin varlığında yapılmaktadır:
- Saç dökülmesine neden olan tekrarlayan saç çekme davranışı
- Saç çekme davranışını durdurmaya yönelik başarısız girişimler
- Sosyal hayatta, iş hayatında veya günlük hayatta önemli aksamalara neden olan saç yolma davranışı
- Saç yolma davranışı başka bir tıbbi soruna bağlı değildir (örneğin, cilt hastalıkları)
- Saç yolma hastalığının belirtileri başka bir psikolojik bozukluğun varlığı ile açıklanamaz (Örneğin, beden imajı bozukluğu gibi yanlış beden algısına neden olan rahatsızlıklar).
Saç yolma bozukluğu nasıl tedavi edilir?
Saç yolma bozukluğunun tedavisinde ilaç tedavisi genellikle bilişsel davranışçı terapileri içeren bir psikoterapi programı ile uygulanmaktadır. Uygulanacak tedavi, hastalık semptomlarının şiddetine göre değişir.
Davranış düzeltme terapisi, bilişsel davranışçı terapi kapsamında kullanılmaktadır. Bu terapi yöntemi sırasında hastaya, sağlık sorununun belirtileri ve tetikleyici faktörleri açısından farkındalık eğitimi verilir; saçı yolmak yerine özel bir alışkanlık kazandırılmaya çalışılır. Saç yolmaya neden olan psikolojik stres kaynaklarının kontrolü amaçlanır ve hasta bu alışkanlığı bırakması için motive edilir. İlaç tedavisi genellikle psikoterapinin etkinliğini artırmak için kullanılır. Bu kapsamda antidepresanlar ve antipsikotikler kullanılmaktadır.
Hasta saç yolma davranışına ek olarak tekrarlayan saç yeme davranışı sergiliyorsa mide-bağırsak bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlardan kaynaklanabilecek komplikasyonlar için de tedavi gerekebilir. Bu kapsamda saç ve saç kalıntılarını tespit etmek ve vücuttan uzaklaştırmak için sıklıkla endoskopik yöntemler uygulanır. Gerektiğinde cerrahi yöntemler tercih edilebilir.
Yazının kaynakları
Mayo Clinic(2022). Trichotillomania (hair-pulling disorder). Erişim tarihi Ekim 6, 2022.
Cleveland Clinic(2022). Trichotillomania. Erişim tarihi Ekim 6, 2022.
