Sosyal Fobi

Sosyal Fobi

Sosyal fobi nedir?

Sosyal fobi ya da diğer adıyla sosyal anksiyete (kaygı) bozukluğu, günlük normal iletişimler esnasında diğer insanlar tarafından takip edilme/izlenme veya yargılanma endişesi sonucu oluşan yoğun kaygı, korku ve utanç duygularının tamamına verilen isimdir.

Yeni biriyle ilk buluşma, bir sunum yapma veya bir iş başvurusu gibi bazı durumlarda kaygı hissedilmesi hemen herkes için olağandır ancak sosyal kaygıda bu gibi durumlarda ortaya çıkan aşırı korku ve kaygı bireyin yaşamını bozacak derecede olaylardan kaçınmasına neden olur. Oluşan yoğun stres kişinin günlük işlerini, kariyerini, okul hayatını veya diğer aktivitelerini etkileyebilir.

Sosyal fobi, genellikle uzun süreçli bir ruh sağlığı durumudur. İlgili uzmanlarca planlanacak psikoterapi ve/veya ilaç tedavisi ile doğru başa çıkma becerilerinin öğrenilmesi kişinin başkalarıyla etkileşim yeteneğini geliştirmesine yardımcı olacaktır.

Sosyal fobi neden ortaya çıkar?

Psikolojik durumu etkileyebilen pek çok diğer durum gibi, sosyal anksiyete bozukluğu da hem biyolojik hem çevresel faktörlerin çoklu etkileşiminden ortaya çıkar. Kalıtsal özellikler sosyal fobinin olası nedenleri arasında yer alabilir, kaygı bozuklukları genellikle kan bağı bulunan akrabalar arasında daha fazla görülme eğilimindedir. Ancak sosyal anksiyete bozukluğunun ne kadarının kalıtsal, ne kadarının kazanılmış davranış kalıplarından kaynaklandığı henüz net olarak bilinmemektedir.  Ayrıca beyinde bulunan amigdala adlı yapının korku tepkilerini belirlemede rol oynadığı düşünülmektedir. Amigdalanın aşırı aktif çalıştığı gösterilen bireyler de sosyal durumlarda artan kaygı,yüksek ve yoğun bir korku tepkisine neden olabilir. 

Bazı insanlarda utanç verici, rahatsız edici ya da kaygı verici bir sosyal durumdan sonra fobi geliştirebilir. Ek olarak sosyal ortamlarda çabuk endişelenen, çocuklarını çok kontrol eden ya da kendilerinde mevcut sosyal kaygı bozukluğu nedeniyle aşırı korumacı olan ebeveynlerin süreçte payı olabileceği düşünülmektedir.

Sosyal anksiyete bozukluğu gelişmesi riskini artıran bazı faktörler olduğu öne sürülmektedir. Örneğin biyolojik ebeveynlerinde veya kardeşlerinde sosyal fobi olan bireylerin sosyal anksiyete bozukluğu geliştirme olasılığı daha yüksektir. Bunun yanında çocukluk çağında akran zorbalığı, aile içi reddedilme/aşağılanma olumsuz deneyimler yaşayan çocukların da sosyal anksiyete bozukluğuna daha yatkın oldukları gözlenmiştir. Ayrıca aile içi travma veya istismar, yğun ebevyen çatışması maruziyeti gibi olaylar da sosyal anksiyete bozukluğu ile bağlantılı olabilir.

Kişilik özellikleri itibariyle içe dönük ve utangaç olan ya da yeni ortamlara girince/yeni insanlarla tanışınca daha çekingen davranan çocukların da daha fazla risk altında olduğu düşünülmektedir.

Sosyal fobi belirtileri tipik olarak ergenlikle başlar, ancak olguların bir kısmında yeni insanlarla tanışmak, topluluk önünde konuşma yapmak veya iş ortamında bir sunumda bulunmak gibi olaylar belirtilerin ilk olarak yaşamın ilerleyen dönemlerinde görülmesine neden olabilir. Nadir bazı durumlarda da küçük çocuklarda başladığı gözlemlenmiştir.

Bunlar dışında kekemelik, yüz veya bedende kalıcı şekil bozuklukları gibi durumlar kişilerde fobiyi tetikleyebilmektedir.

Sosyal fobi belirti ve bulguları nelerdir?

Özellikle çocuklarda utangaçlık veya çekinme hissinin sebebi sosyal kaygı olmak zorunda değildir. Yetişkinler içinde bazı sosyal durumlarda endişe vb duygular hissedilmesi her zaman sosyal fobi anlamına gelmez. Kişilerin farklı sosyal ortamlarda hissettikleri konfor düzeyleri, bireyin kişilik özellikleri ve o zamana dek yaşanmış tecrübelerine bağlı olarak farklılık gösterir. Kimi insanlar doğal olarak daha çekingen ve içe dönükken, kimileri daha dışa dönük bir kişiliğe sahiptir.

Sosyal fobide günlük yaşam rutinleri, iş hayatı, okul veya diğer sıradan aktiviteleri etkileyen korku, kaygı ve kaçınma duyguları görülür. Sosyal fobide birden fazla kalıcı duygusal ve davranışsal belirti ya da bulgu tespit edilebilir. 

Sosyal fobinin başlıca belirtileri arasında olası yargılayıcı durumlardan korkma, sosyal bir aktivitenin ardından performanslarını analizi ve etkileşimlerindeki sorunlar üzere oldukça fazla zaman harcamak, ilgi odağı olunmasını gerektiren durumlardan kaçınmak ve küçük düşme endişesi yer alır. Bir etkinlik sırasında deneyimin olası en kötü sonuçlarını tahmin etmek, utanma nedeniyle aksiyona geçmekten kaçınmak, yabancılarla iletişim gerektiren hallerde yoğun korku gibi belirtiler de sosyal fobinin belirtilerindendir. 

Performans tipi sosyal kaygı bozukluğunda belirtiler genellikle yalnızca topluluk önünde konuşma yaparken ya da herhangi bir performans sergilerken ortaya çıkar ancak diğer sosyal aktiviteler esnasında görülmez. 

Sosyal fobinin duygusal ve davranışsal belirtilerine çeşitli fiziksel bulgular da eşlik edebilir.  Fobinin fiziksel bulguları arasında baş dönmesi (vertigo), kalp hızında artış (çarpıntı),  kaslarda gerginlik hissi, mide bulantısı, nefes almada zorluk, terleme, titreme, ve yüzde kızarma yer alır. 

Sosyal fobinin belirtileri zamanla değişebilir. Birey aşırı miktarda stres veya artan günlük taleplerle karşı karşıya kalırsa, durumu ağırlaşabilir. Kaygıya neden olan durumlardan kaçınmak kısa vadede iyilik hissi sağlasa da uygun tedavi protokolünün uygulanmadığı durumlarda bu kaygı kişinin hayat kalitesini bozacak düzeye ulaşabilir ve kalıcılık arz edecek kadar uzun sürebilir.  Kişiler, utanma, endişe veya kaygı duyguları çok güçlü olduğu için normal sosyal ortamlarda kaçınıyorlarsa, uzman bir psikolog ya da bir psikiyatriste (ruh sağlığı uzman doktoru) danışmalıdırlar.

Sosyal fobi nasıl teşhis edilir?

Psikiyatristler öncelikle kişinin kaygısına neden olan başka sebepler bulunup bulunmadığını veya sosyal fobinin yanı sıra başka bir fiziksel veya zihinsel sağlık bozukluk olup olmadığını araştıracaktır.  Bu amaçla doktor, herhangi bir tıbbi durum veya ilacın kaygı belirtilerini tetikleyip tetiklemeyeceğini değerlendirmek için fizik muayene yapar ve bu süreçte çeşitli sorular sorarak kişinin belirti ve bulguların ne sıklıkta ve hangi durumlarda ortaya çıktığını belirleyebilecektir.

Hastadaki kaygı durumu ve düzeyini değerlendirmek için belli standart envanterleri birlikte gözden geçirdikten sonra kişinin sosyal anksiyete belirtileri hakkında çeşitli öz bildirim anketlerini tamamlaması da istenebilir. 

Sosyal fobi nasıl tedavi edilir?

Sosyal fobi tedavisi, bu durumun bireyin günlük hayat becerilerini ne kadar etkilediğine bağlıdır. Sosyal anksiyete bozukluğu için en çok başvurulan iki tedavi türü psikoterapi ve ilaç tedavisidir. Bazı durumlarda, aynı anda iki tür tedavi kullanılır.

Psikoterapi, çoğu sosyal anksiyete bozukluğu vakasında görülen bulgularda iyileşme ile sonuçlanır. Terapi sürecinde kişi, kendisiyle ilgili olumsuz düşünceleri tesipt etme ve değiştirmenin yolunu öğrenirken farklı sosyal ortamlarda kendine güven kazanmasına yardımcı olacak beceriler edinir. 

Bilişsel davranışçı terapi, anksiyete için en etkili psikoterapi türüdür. Bu tür bir terapi bireysel ya da grup halinde yapılabilir. Maruz bırakma temelli bilişsel davranışçı terapi sürecinde birey, en başta korktuğu durumlarla yavaş yavaş yüzleşir. Bu uygulamalar ile kişinin kaygı yaratan durumlarla başa çıkma becerilerini geliştirmesi ve bunları yönetebileceğine dair güven oluşturması hedeflenir. Kişilere sosyal becerilerini geliştirmeleri ve yabancılarla ilişkilerinde rahatlık ve güven kazanmaları için beceri eğitimleri veya rol yapma oyunları önerilebilir. Sosyal durumlara maruz kalma pratikleri de kişinin, kaygılarıyla başa çıkması için özellikle faydalıdır.

Sosyal fobi için hangi bölüme başvurulur?

Sizin ya da bir yakınınızın sosyal fobisi olduğunu düşünüyorsanız uzman bir psikolog veya psikiyatrist ile görüşmeniz faydalı olacaktır.
 

Yazının kaynakları

NHS(2020). Social anxiety (social phobia). Erişim tarihi Ekim 8, 2022.

Mayo Clinic(2021). Social anxiety disorder(social phobia). Erişim tarihi Ekim 8, 2022.

Sosyal Medya'da Paylaş

Yazar Hakkında

CEPTE SAĞLIK

Cepte Sağlık; online aile sağlığı merkezidir. Türkiye'nin en büyük Fiziksel, Mental ve Sosyal Sağlık Platformunda yüzlerce alanında uzman doktor veya psikolog ile hemen online görüşme yapabilir, evde ...

WhatsApp