Tip 1 diyabet nedir?

Genetik, çevresel ve immünolojik faktörlerin, pankreasın beta hücrelerinin zarar görmesiyle oluşur. Çocuklukta veya genç yaşta ortaya çıkan tip 1 diyabette, beta hücrelerinin %80'i kaybedilene kadar diyabetin klinik belirtileri ortaya çıkmaz. Bu eşiğe kadar glikoz toleransı vardır ve bu nedenle normal glikoz toleransı korunamaz. Glikoz toleransı olan bu aşama genellikle ergenlik veya bulaşıcı bir hastalık tarafından tetiklenir. Otoimmün olay ilerleyicidir ve zamanla beta hücreleri tamamen yok edilir ve diyabet insüline bağımlı hale gelir. Bu yazımızda okurlarımız için tip 1 diyabet konusunu ele aldık. Yazının ilerleyen bölümlerinde, tip 1 diyabet nedir, neden oluşur, belirtileri nelerdir, tanısı ve tedavisi nasıldır, tedavisindeki temel bileşenler nelerdir ve hangi bölüme başvuru yapılması gerektiğine kadar birçok farklı konu hakkında farklı başlıklar altından cevaplar bulabilirsiniz. 

Tip 1 diyabet neden oluşur?

Tip 1 diyabetin gerçek nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte, tip 1 diyabetin genellikle bu hastalığa genetik yatkınlığı olan kişilerde viral enfeksiyonlar (virüslerin neden olduğu enfeksiyonlar), stres veya travma gibi bir olaydan sonra tetiklediği bilinmektedir. Sonuç olarak genetik yatkınlığı olan bireylerde; İnsülin hormonunun üretildiği pankreasın beta hücreleri, otoimmün bir süreçten sonra tamamen yok olur. Beta hücreleri yok olduğunda insülin hormonu üretilemez, bu nedenle tip 1 diyabetli kişilerde insülin hormonu bulunmaz.

Tip 1 diyabetin belirtileri nelerdir?

Tip 1 diyabet belirtileri hızla ortaya çıkar ve insüline hemen başlanmazsa şiddetli olabilir. Diyabet belirtileri diyabetli çoğu insanda bir aydan kısa sürer ve özellikle çocuklarda daha çabuk ortaya çıkar. Semptomlar tespit edilmezse, çocuklar genellikle diyabetik ketoasidoz adı verilen bir koma çeşidiyle hastaneye kaldırılır. Ketoasidoz koması çok ciddi ve yaşamı tehdit eden bir durumdur. Tip 1 diyabette aşağıdaki belirtiler belirgin bir şekilde görülmektedir. Bu belirtiler şunlardır:

• Aşırı idrara çıkma (poliüri)
• Bol su için (polidipsi)
• Çok yemek yeme isteği (polifaji)
• Ağız kuruluğu
• Kilo kaybı
• Halsizlik ve yorgunluk
• Gece idrara çıkma ve yatak ıslatma
• Bulanık görme
• Ayaklarda uyuşma, hissizlik veya karıncalanma

İstisnalar olmakla birlikte, tip 1 diyabet hastaları genellikle daha genç ve daha zayıf iken, tip 2 diyabet hastaları daha yaşlı ve fazla kiloludur.

Tip 1 diyabet tanısı nedir?

Tip 1 diyabet tanısı ve teşhisinde açlık kan şekerinin iki kez 126 mg/dl veya daha fazla olması veya tesadüfi kan şekeri düzeyinin (aç veya tokken) iki kez 200.199 mg/dl üzerinde olması kesin tanıdır. Ayrıca C-peptid testi pankreasın salgıladığı insülin miktarını gösteren bir laboratuvar testidir ve düşük C-peptid düzeyleri ile yüksek kan şekeri düzeyleri tanı için faydalı bir yöntemdir. Ancak idrar testinde yüksek glikoz ve keton düzeylerinin saptanması ve kan testinde anti-adacık antikorları ve anti-insülin antikorları gibi otoantikorların varlığı diyabet tanısı için kullanılabilir. Glisemik yük testinin tip 1 diyabet tanısında şeker yükleme işleminin yeri olmamaktadır.

Tip 1 diyabet tedavisi nasıldır?

Tip 1 diyabeti tedavi ederken amaç, kan şekeri seviyelerini mümkün olduğunca normal tutmaktır. Dikkatli tedavi ile diğer ciddi ve yaşamı tehdit eden hastalıkların gelişme şansı azalır. Diyabeti iyi yönetebilen bireyler normal ve üretken bir yaşam sürdürebilirler. Çocuklarda tip 1 diyabet tedavisinde ana hedefler yetişkinlerdekinden biraz farklıdır. Kan şekerini, yaşa göre belirlenen hedef aralıkta tutmanın yanı sıra hipoglisemi ve diyabet komasının önlenmesi, beslenme eğitimi, öğünlere insülin zamanı ile uyum, kan şekeri takibi, bunların ve tüm bu tedavilerin takibi ve zihnin sağlığının korunması. Büyüme ve gelişme devam ederken çocuğun ve ailesinin odaklanması gerekir. Bu hedeflere ulaşmak için bir diyabet uzmanı, beslenme uzmanı, diyabet eğitim hemşiresi ve çocuk ruh sağlığı uzmanının desteği gerekebilir.

Tip 1 diyabet tedavisinin temel bileşenleri nelerdir?

• İnsülin kullanımı
• Kan şekeri takibi,
• İlaç tedavisi,
• Sürekli egzersiz,
• İdeal kiloyu korumak
• Sağlıklı ve düzenli beslenme planı

Ancak şeker hastalığına eşlik eden durumların tedavisinde hipertansiyon ilaçları, kolesterol düşürücü ilaçlar vb. de kullanılmaktadır. Diyabet tedavisi ve önlenmesinde, yeni teşhis edilen hastalarda pankreas beta hücrelerinin otoimmün hasarını önleyecek aşıların geliştirilmesinin yanı sıra diyabetli hastalar için kök hücre ve yapay pankreas geliştirme çalışmaları devam etmektedir.

• İnsülin tedavisi: İnsülin, insülin enjektörü, kalem veya pompa ile deri altına enjekte edilerek verilir. Peptid (protein) hormonu olduğu için ağızdan hap olarak alınamaz. Ağızdan alındığında kana geçmeden önce mide asidi ve sindirim enzimleri tarafından hızla parçalanır. Bu nedenle, deri altına enjekte yöntemiyle sağlanmaktadır. İnsülin miktarının belirlenmesinde şu faktörler rol oynar: Kilo, vücut yapısı (yağ ve kas miktarı), fiziksel aktivite düzeyi, tüketilen günlük besin miktarı, genel sağlık durumu, eşlik eden diğer hastalıklar, kullanılan diğer ilaçlar ve karşılaşılan stresler ve psikolojik durum, insülin miktarının tespit edilmesinde önemli rol oynamaktadır

Tip 1 diyabet tedavisi için hangi bölüme başvurulmalıdır?

Tip 1 diyabet hastalığının tedavisi için hastaların, hastanelerin veya sağlık kuruluşlarının dahiliye (İç Hastalıkları) departmanlarına gitmeleri önerilmektedir. 

Yazının kaynakları

Mayo Clinic (2022). Type 1 Diabetes. Erişim tarihi Eylül 26, 2022.

Cleveland Clinic (2022). Type 1 Diabetes. Erişim tarihi Eylül 26, 2022.