Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma sonrası stres bozukluğu nedir?

Travma sonrası stres bozukluğu, korkutan, dehşete düşüren ve umutsuz, genellikle olağandışı ve beklenmedik olaylar tarafından tetiklenen bir zihinsel travma veya zihinsel sağlık durumudur. Bu olaylar kişinin veya bir yakınının ölümüne veya yaralanma tehlikesine yol açarsa korku, dehşet ve çaresizlik duyguları ortaya çıkarabilir.

Deprem, sel ve yangın gibi doğal afetler, işkence, savaş ve tecavüz gibi insan kaynaklı travmalar, kaza gibi travmatik olaylar, ciddi ve ölümcül tıbbi durumlar ve hastalıklar veya beklenmedik ölümler bireylerde ruhsal travmalara neden olabilir. Bu tür travmatik olaylar yaşayan veya bunlardan etkilenen çoğu insan, içinde bulundukları koşullara ve çevreye uyum sağlamada ve bunlarla baş etmede geçici olarak zorluk çekebilir. Bireyler genellikle zamanla ve iyi bir özenle iyileşirler. Ancak bu gerginlik belirtileri kötüleşirse, aylarca veya belki yıllarca sürerse ve kişinin günlük işleyişine müdahale ederse, kişiye travma sonrası stres bozukluğu tanısı konabilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğunun semptom ve belirtilerinin ortaya çıkması, semptomları azaltmak ve işlevi iyileştirmek için büyük önem taşır.

 

Travma sonrası stres bozukluğu neden olur?

Her yaştan insanda travma sonrası stres bozukluğu olabilir. Deprem, sel ve yangın gibi doğal afetler, işkence, savaş, şiddet, taciz veya tecavüz gibi insan kaynaklı travmalar, kazalar, ciddi ve ölümcül hastalıklar veya beklenmedik olaylar gibi travmatik olayları yaşayan, gören veya inceleyen kişiler için travma sonrası stres bozukluğu geliştirmek olasıdır.

Tıp uzmanları, günümüzde bazı kişilerin neden TSSB geliştirdiğinden emin değildir. Çoğu psikolojik rahatsızlık gibi, travma sonrası stres bozukluğunun da çeşitli farklı unsurların bir karışımından kaynaklandığı varsayılmaktadır. Bu unsurlar, bir kişinin hayatı boyunca yaşadığı stresli deneyimler, travmaların miktarı ve şiddeti, ailesindeki anksiyete ve depresyon gibi kalıtsal psikolojik durum riskleri, mizaç, kalıtsal kişilik özellikleri ve dolayısıyla bireyin beyninin salgıladığı hormonların vücudundaki işleyiş şeklini içerir.

 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu belirti ve semptomları nelerdir?

TSSB belirti ve semptomları genellikle travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde başlar, bazı durumlarda semptomlar olaydan yıllar sonrasına kadar ortaya çıkmayabilir. Bu belirtiler bireyin sosyal veya iş hayatında ve kişisel ilişkilerinde önemli sorunlara neden olabilir. Ayrıca, bir bireyin normal bir günlük yaşam sürme becerisine müdahale edebilir.

Travma sonrası stres bozukluğu genellikle birkaç farklı türe ayrılır: yeniden deneyimleme, yani hatırlama, kaçınma, aşırı uyarılma, yani düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler ve fiziksel, duygusal tepkilerde gözlenen değişiklikler şeklindedir. Belirtiler ve semptomlar zamanla değişebilir veya kişiden kişiye değişebilir.

Yeniden deneyimlemenin belirtileri arasında travmatik olayla ilgili üzücü rüyalar veya kabuslar, şiddetli duygusal sıkıntı veya bireye travmatik olayı hatırlatan herhangi bir şeye fiziksel tepkiler, travmatik olayı tekrar oluyormuş gibi tekrar yaşama veya tekrarlayan, istenmeyen hatıralar bulunmaktadır.

Kaçınma belirtileri, bireye travmatik olayı hatırlatan etkinliklerden, insanlardan veya yerlerden kaçınmayı veya travmatik olay hakkında düşünmekten veya konuşmaktan kaçınmaya çalışmayı içerir.

Aşırı uyarılma nedeniyle düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişikliklerin belirtileri arasında kişinin kendisi, insanlar, uzun dönem veya dünya hakkında olumsuz düşünceler, travmatik olayın önemli unsurlarını hatırlamama dahil hafıza sorunları, diğer bireylerle yakın ilişkileri sürdürmede zorluk, umutsuzluk, kopukluk sayılabilir.

Yine aşırı uyarılma nedeniyle fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişikliklerin belirtileri arasında kolayca korkma, her zaman tehlikenin farkında olma, çok fazla alkol tüketmek veya çok hızlı araba kullanmak gibi kendine zarar verme davranışları, uyku güçlüğü, konsantrasyon güçlüğü, sinirlilik, öfke sayılabilir.

6 yaş ve altındaki çocuklarda travma sonrası stres bozukluğu, travmatik olayın unsurlarını içerebilecek veya içermeyebilecek korkutucu rüyalar görmeyi ve ayrıca travmatik olayı veya travmatik olayın unsurlarını oyun yoluyla yeniden canlandırmayı içerir.

TSSB belirti ve semptomlarının yoğunluğu zamanla değişebilir. Birey genel olarak daha stresli olduğunda veya başına gelenleri hatırlatacak şeylerle karşılaştığında, travma sonrası stres bozukluğu belirtilerini giderek daha yoğun gösterebilir. Örneğin bir motor sesi çatışma anını tetikleyebilir veya haberlerde cinsel saldırı haberlerini görmek kişinin tekrar saldırı altında hissetmesine neden olabilir.

Bir aydan uzun süredir rahatsız edici düşünceleri ve duyguları olan bazı travmatik olaylar yaşamış kişiler, özellikle şiddetliyse veya hayatlarının kontrolünü yeniden kazanmakta zorlandıklarını hissediyorlarsa bir psikolojik danışmana başvurmalıdır. Çünkü tedaviye mümkün olan en kısa sürede başlamak, kötüleşen TSSB semptomlarını önlemeye yardımcı olabilir.

 

Travma sonrası stres bozukluğu nasıl teşhis edilir?

Travma sonrası stres bozukluğunu teşhis eden doktor, bireyin semptomlarına neden olabilecek herhangi bir tıbbi problemi test etmek için önce bir fizik muayene yapacaktır. Ayrıca semptomlara neden olan olay veya olayların da tartışıldığı psikolojik bir değerlendirme yapacaktır.

Normal şartlar altında, travma sonrası stres bozukluğunun teşhisi, travmatik bir olaya maruz kalmayı gerektirir. Örneğin, kişi travmatik olayı doğrudan deneyimleyebilir veya başkalarının başına gelen travmatik olaya bizzat tanık olabilir, kendisine yakın birinin travmatik olayla karşı karşıya kaldığını veya bu olayla tehdit edildiğini öğrenebilir veya tekrar tekrar travmatik olayın belirli ayrıntılarına maruz kalabilir. Bu durum kişinin hayatını etkileyen bir boyuta gelmişse kişiye TSSB teşhisi konmakta ve bir an önce tedaviye başlanmaktadır.

 

Travma sonrası stres bozukluğu nasıl tedavi edilir?

Travma sonrası stres bozukluğu tedavisi, bireyin yaşamı üzerinde kontrol duygusu kazanmasına yardımcı olmayı amaçlar. İlk tedavi yöntemi psikoterapidir. Bunu desteklemek için ilaç tedavisinden de yararlanmak mümkündür. Bu tedavi yöntemlerini birleştirmek, bireyin semptomlarıyla baş etme gücünü geliştirmesine, kendisi, başkaları, uzun vadede ve dünya hakkında daha iyi düşünmesine, semptomlar tekrarladığında başa çıkmanın yollarını bulmasına, ilişkili diğer sorunları tedavi etmesine olanak tanır.

Travma sonrası stres bozukluğunun tedavisinde kullanılan birincil yöntem psikoterapidir. Konuşma terapisi olarak da adlandırılan çeşitli psikoterapi türleri, travma sonrası stres bozukluğu belirtileri gösteren hem çocukları hem de yetişkinleri tedavi etmek için sıklıkla kullanılır. Travma sonrası stres bozukluğunun tedavisi için farklı psikoterapi türleri de vardır.

Bilişsel terapi bir konuşma terapisi işe yarayabilmektedir. Bireyin takılıp kalmış düşünce kalıplarını, yani bilişsel kalıpları, örneğin kendisiyle ilgili olumsuz inançları veya travmatik şeylerin tekrar olma tehlikesini kabul etmesine yardımcı olur. Duyarsızlaştırma tekniği, bireyin korkutucu bulduğu durumlar ve anılarla güvenle yüzleşmesine yardımcı olur. Duyarsızlaştırma tekniği, olayları tekrar tekrar yaşayan ve kabuslardan etkilenen bireyler için özellikle yararlı olabilir.

EMDR veya Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme, travma sonrası stres bozukluğunun tedavisinde kullanılan etkili ve güçlü bir psikoterapi yaklaşımıdır. EMDR, bireysel travmatik anıları işlemeye ve bireylerin onlara nasıl tepki verdiklerini değiştirmeye yardımcı olan bir dizi göz hareketi yardımıyla duyarsızlaştırma tekniğidir.

Uzman bir psikolojik danışman, özel kişilerin stresli durumlarla daha iyi başa çıkmalarına ve yaşamlarındaki stresle daha iyi başa çıkmalarına yardımcı olacak stres yönetimi becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Bireysel terapi, grup psikoterapisi veya her ikisinin karışımı da bireye yardımcı olabilir. Grup psikoterapisi, benzer deneyimlere sahip başkalarıyla bağlantı kurmanın bir yolunu sunabilmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğunu tedavi etmek, bir özel kişinin bozukluğun belirti ve semptomlarını iyileştirmesine yardımcı olabilir. Bunun için kullanılan ilaçlar arasında antidepresanlar ve anti-anksiyete ilaçları bulunur. Antidepresanlar genellikle bir bireyin depresyon ve anksiyete semptomlarıyla başa çıkmasına yardımcı olmada ve ayrıca uyku problemlerini ve konsantrasyonu iyileştirmede etkilidir. Travma sonrası stres bozukluğunun tedavisinde genellikle doktor tavsiyesi ile seçici serotonin geri alım inhibitörü olarak adlandırılan ilaçlar kullanılmaktadır. Anti-anksiyete ilaçları genellikle şiddetli anksiyete ve ilgili sorunları gidermek için kullanılır. Bununla birlikte, bazı anti-anksiyete ilaçları kötüye kullanım potansiyeline sahip olduğundan, genellikle yalnızca kısa bir süre için uygundurlar.

Travma sonrası stres bozukluğu tedavisinde birey ve doktor, bireysel semptomlar ve durum için en az yan etki ile en iyi ilacı bulmak için birlikte çalışmalıdır. Uygun ilaçla, kişi birkaç hafta gibi kısa bir sürede ruh halinde ve diğer semptomlarda bir iyileşme gözlemleyebilir.

 

Yazının kaynakları

Mayo Clinic(2018). Post-traumatic stress disorder (PTSD). Erişim tarihi Ekim 8, 2022.

NHS(2022). Overview - Post-traumatic stress disorder. Erişim tarihi Ekim 8, 2022.

Sosyal Medya'da Paylaş

Yazar Hakkında

CEPTE SAĞLIK

Cepte Sağlık; online aile sağlığı merkezidir. Türkiye'nin en büyük Fiziksel, Mental ve Sosyal Sağlık Platformunda yüzlerce alanında uzman doktor veya psikolog ile hemen online görüşme yapabilir, evde ...

WhatsApp