Laktoz intoleransı nedir?
Laktoz intoleransı, şeker içeren gıdaların tüketilmesini takiben çeşitli karakteristik belirti ve semptomların ortaya çıktığı klinik bir sendromdur. Normalde laktoz, salgılanan laktaz enzimi tarafından ince bağırsağa geçişi ile glikoz ve galaktoz adı verilen yapı taşlarına ayrıştırılır. Laktaz enzimi ile ilgili herhangi bir problem olduğunda kişi laktozu tolere edemez ve dolayısıyla laktoz hassasiyeti oluşur. Laktaz eksikliğinin şiddeti kişiden kişiye değişmektedir. Süt ve süt ürünlerinin şekeri olan laktoz ayrıca anne sütünde de bulunan bir maddedir.

Laktoz intoleransı neden olur?
Laktaz eksikliğinin arkasında birkaç faktör bulunmaktadır. Birincil laktaz eksikliği olarak adlandırılan birincil durum, yaşlanma sürecinin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkar. Birincil durum genellikle laktoz intoleransının en yaygın şeklidir. Çoğumuz doğduğumuzda normal laktaz enzim seviyelerine sahibizdir. Bunun mantığı, bebeklerin ana besin kaynağı olan anne sütünü sindirmek için bu enzime ihtiyaç duymalarıdır. Ancak bu enzimin kapsamı her zaman yeterli düzeyde kalmayabilir. İnsanların çoğunda yaşlanma ile birlikte laktaz enzim seviyesinde bir miktar azalma meydana gelir. Laktaz enzimindeki azalma genellikle kademeli olarak gerçekleşir. Laktoz intoleransının bir başka açıklaması olan sekonder laktaz eksikliğidir. Bu tür eksiklik, temel olarak çeşitli travma ve hastalıklardan sonra ortaya çıkar. Laktaz eksikliği, başta çölyak ve iltihabi bağırsak hastalıkları olmak üzere, çeşitli sindirim sistemi hastalıkları veya ince bağırsağın etkilendiği ameliyatlar sonucunda da gelişebilir. Bu bireylerde altta yatan hastalığa uygun müdahale, laktoz intoleransını da geriletebilir. Nadir olmasına rağmen, laktaz eksikliği ailesel bir durumda olabilmektedir. Laktoz intoleransı ile ilişkili bazı ailelerde bulunan genetik hastalık, nesiller boyunca aktarılabilir ve etkilenen aile üyelerinde çocukluktan itibaren laktoz intoleransına neden olabilir. Doğuştan laktaz eksikliği olarak tanımlanan bu durum sırasında bebek anne sütüne ve laktoz içeren mamalara da duyarlı hale gelir. Doğuştan laktaz eksikliği erken teşhis edilip müdahale edilmediği takdirde bebekte hızlı sıvı ve elektrolit kaybına neden olabilir. Bu da hayatı tehdit eden seviyelere ulaşabilir. Ancak doğuştan gelen laktoz intoleransının laktozsuz formül kullanmak gibi basit bir değişiklikle kontrol altına alınabileceği unutulmamalıdır. Bir başka laktoz intoleransı türü olan gelişimsel laktaz eksikliği, bir bebeğin erken doğumundan sonra görülen laktoz intoleransı vakalarını tanımlamak için kullanılır. Normalde anne karnındaki bebekte laktaz enziminin salgılanması gebeliğin son dönemlerinde ortaya çıkan bir durumdur. Bu nedenle 34 haftadan önce doğan bebeklerde laktaz enzim düzeyleri henüz sindirim sisteminin tam işleyişini sağlayacak düzeyde olmayabilir.

Laktoz intoleransının belirti ve semptomları nelerdir?

Laktoz intoleransının birçok belriti ve semptomu bulunmaktadır. Bunlar genellikle bu şekeri içeren süt ve süt ürünlerinin tüketilmesinden sonra ortaya çıkan şikayetlerdir. Şikayetlerin şiddeti hafif rahatsızlıktan önemli bir reaksiyona kadar değişebilir. Şikayetlerin derecesi ayrıca kişinin vücudundaki laktaz enzim düzeyi ve tüketilen laktoz miktarı ile de ilgilidir. Laktoz intoleransı olan kişilerin çoğu, herhangi bir semptom yaşamadan az miktarda laktozu tolere edebilir. Ancak bu toleransın kapsamının kişiden kişiye değişiklik gösterdiği unutulmamalıdır.Bu semptomların bir kısmı aşağıdaki gibidir:

• Şişme
• Karın ağrısı ve krampları
• Gaz
• mide bulantısı ve kusma
• İshal

Laktoz intoleransı nasıl teşhis edilir?
Laktaz eksikliği şikayeti olan kişilere, sağlık kuruluşlarına başvurmadan önce, tüketildikten sonra belirtilerin ortaya çıktığı ürünlerin listesini yapmaları önerilebilir. Bu liste aynı zamanda tedavi planlaması sırasında uzman doktor tarafından oluşturulan diyetin çalışmasını da kolaylaştırır. Çoğu durumda, laktaz eksikliği tanısı, hiçbir test yapılmadan yalnızca hastanın anamnezine dayanarak yapılabilmektedir. Bu gibi durumlarda kişinin şikayetlerine neden olan gıdaların beslenme planından çıkarıldığı ve şikayetlerde gerileme olup olmadığı gözlemlenir. Ancak genel olarak laktoz intoleransının varlığını ortaya çıkarmak için uygulanacak 3 temel test vardır. Bu testlerden biri olan hidrojen nefes testi içinde, beslendikten birkaç saat sonra kişiye balon veya torba benzeri bir maddeyi soluması söylenir. Torba şeklindeki bu aparat sırasında biriken hava, testin bir sonraki aşamasında kullanılmak üzere depolanır. Ekshalasyondan sonra hastaya 50 gram laktoz içeren bir sıvı verilir. Ölçümler, sıvının tüketilmesinden sonra altı saate kadar tekrarlanır. Hidrojen, sağlıklı bireylerin nefesinde bulunan bir madde değildir. Ancak laktoz intoleransı olan bir kişi bu maddeyi tüketirse, laktoz şekeri bağırsaklarda sindirilmeden kalır ve bu bölgedeki bakteriler tarafından fermente edilir. Fermantasyon sırasında çevreye hidrojen gazı salınır. Bu nedenle, laktaz eksikliği olan kişilerde, bu şekeri içeren gıdaların tüketilmesinden sonra nefeste hidrojen gazı varlığı vardır. Tüketim öncesi ve sonrası alınan örnekler karşılaştırıldığında, hidrojen gazı varlığının ortaya çıkması ayrıca laktoz intoleransı teşhisine olanak sağlayan bir bulgudur. Gaita asitlik testi, bebeklerde ve küçük çocuklarda tercih edilebilecek bir laktoz intoleransı testi olabilir. Herhangi bir girişimsel işlem içermeyen bu muayene sırasında hastanın dışkı (dışkı) örneğine bakılarak laktik asit, glikoz ve kısa zincirli yağ asitleri gibi çeşitli moleküllerin varlığı araştırılır.

Laktaz eksikliği nasıl tedavi edilir?
Laktaz eksikliğinin altta yatan başka bir sağlık sorunundan kaynaklandığı durumlarda, bu durumu tedavi etmek, laktoz duyarlılığını kontrol etmeye yardımcı olabilir. Ancak bu tedavi sürecinin birkaç aylık bir süreyi kapsayabileceği unutulmamalıdır. Diğer sebeplerden kaynaklanan laktaz eksikliğinde kişi şikayetlerini gidermek için laktozsuz bir diyet programı izlemelidir.

Laktaz eksikliği olanlar ne yemelidir?
Süt ve süt ürünleri dışında, laktaz eksikliği olan kişiler meyve, sebze, kırmızı et, kümes hayvanları, deniz ürünleri, yumurta ve bakliyat gibi birçok farklı gıdayı tüketebilmektedir. Laktoz, başta süt ve süt ürünleri olmak üzere çeşitli çorbalarda, soslarda ve diğer hazır gıdalarda bulunabilen bir şeker olabilir. Bu ürünlerin tüketimine de dikkat edilmelidir.

Laktoz intoleransı için hangi bölüme başvurulmalıdır?

Yukarıda belirtilen belirti veya semptomlardan birine sahipseniz durumunuza göre, hastanelerin Gastroenteroloji, Çocuk Gastroenterolojisi, İç Hastalıkları ya da Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları bölümlerinden randevu alabilirsiniz.

Yazının kaynakları

Mayo Clinic (2022). Lactose intolerance. Erişim tarihi Eylül 16, 2022.
NHS (2022). Lactose intolerance. Erişim tarihi Eylül 16, 2022.