Parkinson hastalığı nedir?
Parkinson hastalığı, beyin hücrelerinin birbirleriyle konuşmasını sağlayan dopaminin üretiminden sorumlu beyin hücrelerinin bozulması sonucu ortaya çıkar. Beyinde hareketlerin kontrolünden ve uyumundan sorumlu hücreler dopamin üretirler. Hareketlerde yavaşlama, titreme ve psikiyatrik bozukluklarla kendini gösteren hastalık, genellikle 60 yaşından büyük kişilerde görülür. Ancak genetik sebepler yüzünden 40'lı yaşlarda da karşımıza çıkabilmektedir. Tedavide birincil tercih ilaçlardır. Ancak bazı kişilerde ilaç tedavisi yetersiz kaldığında veya yoğun yan etkiler geliştiğinde “beyin pili” yöntemi de tercih edilebilir. Atipik Parkinson veya Parkinson Plus hastalıkları erken evrelerde Parkinson hastalığını taklit edebilir. Klasik Parkinson diyebilmek için ana bulgulara ek olarak hastanın Levodopa' ya verdiği yanıt kısa süreli de olsa iyi olmalıdır. Atipik parkinson denilince çoklu sistem atrofisi, ilerleyici supranükleer felç ve kortikobazal dejenerasyon dediğimiz hastalıklar akla gelir. İkincil parkinsonizm, dejeneratif olmayan olarak tanımlanabilecek farklı nedenlerin bir sonucu olarak ortaya çıkar; Bunlar ilaç kullanımı, toksinlere maruz kalma, beyinde sıvı tutulması veya beyin tümörü olabilir.
Parkinson hastalığı neden olur?
Parkinson hastalığı, beynin dopamin üreten bölgesindeki hücrelerin kaybından kaynaklanır ve bu maddenin az salınmasına yol açar. Pestisit gibi bazı kimyasallar bu hücre kaybına neden olabilse de, genetik faktörler de buna neden olabilir.
Parkinson hastalığının belirti ve semptomları nelerdir?
Hastaların hareketleriyle ilişkili bulguların yanı sıra birçok farklı şikayetler de olacaktır. Bunlar sırasıyla yorgunluk, bilişsel işlevlerde azalma, depresyon, anksiyete, davranış bozuklukları, görme bozuklukları, kilo kaybı, uyku anormallikleri ve ağrıdır. Parkinson hastalığının klasik bulguları titreme, katılık, harekette yavaşlama ve ayakta duruş bozukluğudur. Parkinson genelde yavaş yavaş gelişir ve vücuttaki tezahürleri genellikle asimetriktir. Yavaş yavaş, hastalığın durumu ilerler.
Parkinson hastalığı günlük hayatı nasıl etkiler?
Parkinson hastaları genelde titreme deneyimler. Stresli ve heyecanlıyken ortaya çıkan, kahve ya da ilaç tüketiminden sonra gelişen titremelerden ya da tremor adı verilen ailesel bir titreme hastalığından ayırt etmek gerekir. Hareketlerin yavaşlaması ve harekete başlama ve sürdürmede güçlük aşama, Parkinson hastalarında sık sık gözlemlenir. Ayrıca Parkison hastalarının genelde kısa adımlarla yürüdükleri ve kas sertliğinden kaynaklanan vücut ağrıları çektikleri fark edilmiştir. Konuşma değişiklikleri de gözlemlenen diğer bulgulardandır. Konuşma hızında artış, mimiklerde azalma ve konuşma monotonluğu Parkinson bulguları arasındadır. El yazısının kötüleşmesi veya kelimelerin yakın yazılması yine Parkinson hastalığını düşündüren faktörlerden birisidir.
Parkinson hastalığı nasıl teşhis edilir?
Parkinson tanısı, hastanın şikayetleri ve hastalık öyküsü dinlendikten sonra hekim tarafından konur. Bunun ardından nörolojik muayene yapılır. Ancak farklı hastalıklardan da şüphelenilen bazı hastalarda MR, kan tetkikleri, omurilik ponksiyonu (bel bölgesinden iğne ile omurilik kanalına girilerek beyin omurilik sıvısının alınması işlemi) gibi ek tetkikler yapılabilir.
Parkinson hastalığı nasıl tedavi edilir?
Parkinson tedavisinde öncelik ilaçtır. İlaç tedavisi ile dopaminin beyindeki açığı kapatılır. İlaçlar mevcut şikayetleri azaltabilse de hastalığın ilerlemesini engelleyemez. Bu nedenle, şu anda Parkinson için kesin bir tedavi bulunmamaktadır. Tedavi içerisinde hastanın yaşı, semptomları ve hastalığın evresine göre tedavi yöntemine karar verilir.
İlaç tedavisi: İlaç tedavisi sayesinde şikayetler ortadan kalkar ve dolayısıyla hastalığın ilerlemesi yavaşlatılır. Ancak hastalık düzelmezse veya ilaç kullanımına bağlı yan etkiler ortaya çıktıysa cerrahi tedavilere başvurulabilir.
Cerrahi tedavi: Cerrahi tedavide iki seçenek vardır. Bunlardan ilki beyin pili (derin beyin stimülasyonu), ikincisi de beyin lezyonu ameliyatıdır (ablatif yöntemler). Beyin pili yöntemi ile Parkinson hastalığının sonuçları önemli ölçüde azaltılır ve kişinin hem günlük hayatını hem de konforunu sınırlayan hareketlerde iyileşme görülür.
Beyin pili yöntemi nedir?
Bu yöntemde, beynin belirli bölgelerine elektrotlar (elektronik çubuklar) yerleştirilerek, bozulmuş elektriksel aktivitenin tam doğrulukla düzenlenmesi amaçlanır. Ameliyat öncesi hastanın mevcut şikayeti ve ek sorunlarına göre pilin beyine yerleştirileceği belirlenir.
Ameliyatta lokal anestezi altında kişinin üstüne bir çerçeve yerleştirilir ve beyin tomografisi ve MR görüntüsü birleştirilerek hedefin koordinatları çok hassas bir şekilde düzenlenir. Bir saç teli kalınlığındaki elektrotlar beyinde çekirdek adı verilen nokta hedeflere yerleştirilir. En iyi etkinin gözlendiği beyin bölgesine iki kalıcı elektrot yerleştirilir. Daha sonra çerçeve çıkarılır ve bu nedenle hasta uyutulur ve beyne yerleştirilen elektrotlar, tıpkı bir kalp pili gibi jeneratör mekanizması ile köprücük kemiğinin altına bir uzatma kablosu yoluyla deri altına bağlanır. Mikroelektrot kaydı ile beyindeki hücrelerin sesleri izlenerek hedefin doğruluğu teyit edilir. Günümüzde Parkinson'un etkileri önemli ölçüde azalmış bulunmaktadır. Ameliyattan sonra ilacın yan etkileri olan titreme, yavaş hareket ve istemsiz kasılmalar azalır. İnsanlar ayakkabı bağlamak, gömlek iliklemek, çay içmek gibi günlük ihtiyaçlarını karşılamaya hazırdır. Bazı insanların yazma becerilerinde de bir gelişme olabilir. Günlük yaşama katılan insanlar böylece bir başkasına bağımlı olmaktan kurtulur ve yaşam kaliteleri artabilir. Bunlar dışında düzenli egzersiz yapmanın da hastalığa oldukça iyi geldiği gözlemlenmiştir. Yapılan egzersizler sayesinde kişinin yürüyüşü, duruşu ve dengesi önemli ölçüde düzelebilmektedir. Fiziksel etkilerinin yanında psikolojik olarak da hastalara oldukça iyi gelmektedir. Düzenli egzersizin depresyona, durgunluğa ve yorgunluğa iyi geldiği gözlemlenmiştir.
Parkinson hastalığı için hangi bölüme başvurulmalıdır?
Eğer Parkinson hastalığından şüphelenirse, derhal uzman doktora başvurulmalıdır. Doğru tedavi yöntemleri uygulanmadığı taktirde, hastanın yaşam kalitesinde belirgin bir düşüş, sürekli olarak yaşanacaktır. Herhangi bir şüphe durumunda, hastanelerin Nöroloji bölümlerine başvurulmalıdır.
Yazının kaynakları
Mayo Clinic (2022). Parkinson’s disease. Erişim tarihi Eylül 21, 2022.
National Institute of Aging (2022). Parkinson’s Disease: Causes, Symptoms, and Treatments. Erişim tarihi Eylül 21, 2022.
