Amilaz nedir?

Amilaz temel sindirim enzimlerinden biridir. Amilaz protein yapıda bir enzim olup, vücutta bulunmasının yanı sıra az miktarda da olsa kanda bulunabilir. Amilaz enzimi protein açığa çıkarmak için karbonhidratları parçalama görevini üstlenir. Amilaz vücutta ağız ve ince bağırsaklardaki sindirim salgılarının içerisinde bulunmaktadır. Amilaz enziminin yaklaşık olarak %40’ı pankreasta üretilir. Midenin arkasında yer alan pankreas, midenin arkasında oturan ve ince bağırsağa inen sindirim sıvısını üreten salgı bezi bir organdır. Pankreas amilaz ve lipaz gibi pek çok enzimi de üretir. Eğer pankreasta bir iltihaplanma (pankreatit) ya da bir hastalık mevcutsa, bezlerin salgıladığı amilaz düzeyinde artış ya da azalış görülebilir. Sıklıkla pankreasta oluşabilecek iltihap ve hastalıkların tespitinde incelemeye tabi tutulan amilaz enzimi düzeyleri pankreatit durumunda oldukça yükselir. Bu sebeple pankreas, tükürük bezleri ya da sindirim sistemine dair şüpheli bir durumda uzman hekim tarafından amilaz testi istenecektir. Bir uzman hekime başvuran hastada,

• Tükürük bezlerinin bulunduğu yerlerde şişlik,
• Kusma ve mide bulantısı,
• Karın ağrısı ve karın bölgesinde şişlik,
• İştahsızlık, ishal gibi durumlar söz konusu ise uzman hekim hastanın amilaz değerini görmek isteyecektir.

Amilaz testi nasıl yapılır?

Amilaz testi için iki metot uygulanabilir. Kandan ve idrardan olmak üzere iki şekilde amilaz değerleri teste tabi tutulabilir. Uzman hekim bazı durumlarda testlerin ikisini beraber istemeye gerek görebilir. Ek olarak amilaz enzimi testine kombine olarak lipaz, hematokrit testleri, tripsinojen ve karaciğer fonksiyon testleri istenebilir. Bu yolla sindirim sistemi hastalıkları veya enzim düzeylerini etkileyebilecek herhangi bir soruna dair daha detaylı bir inceleme sağlanmış olur. Daha detaylı bir inceleme yapılması gerekli görülürse bilgisayarlı tomografi (BT) veya ultrason gibi tıbbi görüntüleme tetkiklerine başvurulması gerekir. İkinci yöntem olan idrarda amilaz testi için idrar örneği alınması yeterli olacaktır. Çoğunlukla tek bir idrar numunesi yeterli olacaktır ancak bazı durumlarda uzman hekim 24 saat boyunca idrar toplanmasını isteyebilir.

Hangi durumlarda amilaz testi istenir?

Kandaki amilaz enzimi seviyelerini incelemek üzere yapılan amilaz testi, genelde uzman hekim tarafından belirli bir hastalığın araştırılması için veya genel tarama yapılacağı zamanlarda istenir. Büyük oranda pankreas tarafından üretilen amilaz artış ya da azalış gösteriyorsa bu pankreasta herhangi bir nedenden oluşan hasarlar veya hastalıklar ile alakalı olabilir. Eğer amilaz enzimi kanda normal değerlerin altında ise pankreasın çalışma kapasitesinin zayıfladığı düşünülebilir ancak bu tek başına tanı için yeterli kabul edilmez. Böyle bir durumda uzman hekim tanı için daha çeşitli testler talep edecektir. Amilaz değerinin yüksek olması durumunda uzman hekim iyi veya kötü huylu tümörler, pankreasta mevcut akut ve kronik pankreatitler ve tıkanıklıklardan şüphelenebilir. Ancak bazı durumlarda amilaz değerinin yüksek olması direkt olarak pankreasla ilişkilendirilmez, dolaylı olarak pankreası etkileyebilecek farklı bir hastalık olabilme ihtimali de göz önünde bulundurulur. Pankreasta amilaz değerini yükseltebilecek hastalıklar şu şekildedir.

• Akciğer kanseri,
• Safra kesesi hastalıkları,
• Sindirim sistemi hastalıkları,
• Yumurtalık kanseri,
• Böbrek hastalıkları ve tükürük bezi hastalıkları amilaz değerinin yükselmesine sebep olan bazı hastalıklardandır.

Kan ya da idrardan elde edilen amilaz değeri uzman hekim tarafından değerlendirilir ve gerekli görülürse kombine ek tahliller istenebilir. Genellikle tanı için görüntüleme tekniklerine de başvurulur.

Amilaz değeri neden yükselir?

Amilaz ideal referans aralığı sağlıklı bir birey için 19-86 U/L olarak belirtilebilir. Bu referans aralığı laboratuvarlar tarafından kabul gören en yaygın ve yaklaşık değer aralığıdır. Ancak referans parametreleri laboratuvardan laboratuvara değişiklik gösterebileceği için test sonucu sayfasında yer alan referans aralığını dikkate almak hasta için daha güvenli olacaktır.

Bebekler ve çocuklarda, ergenlik çağında ve yaşlı bireylerde referans aralıkları farklı değerlendirilebilir. Ayrıca çeşitli hastalıklar geçirilirken amilaz değerinin anormal olması beklenebilir bir durumdur. Bu durumlar dışında amilaz değerinin referans aralığının üzerinde olması, alkol veya bazı ilaçların kullanımı sebebiyle olabileceği gibi çeşitli sağlık sorunlarından kaynaklanıyor da olabilir. Bu sağlık sorunlarından bazıları aşağıdadır:

• Tükürük bezini etkileyen enfeksiyonlar
• Pankreas kanseri
• Yumurtalık kanseri
• Akciğer kanseri
• Yanıklar
• Kabakulak hastalığı
• Akut ve kronik pankreatit
• Dış gebelik
• Pankreas ve safra kanallarında tıkanıklıklar
• Kolesistit
• Gastroenterit
• Diyabet hastalığı ve diyabetik ketoasidoz
• Peptik ülser
• İnflamatuar bağırsak hastalıkları
• Prostat tümörleri
• Anoreksiya, nervoza, bulimia gibi yeme bozuklukları

Amilaz değeri neden düşer?

Kanda amilaz yüksekliği tehdit oluşturduğu kadar düşük olması da bazı sağlık problemleri anlamına gelebilir. Bunlardan bazıları şu şekildedir:

• Aşırı alkol kullanımı
• Pankreasta kalıcı hasarlara yol açabilen kronik pankreatit hastalığı
• Kistik fibrozis hastalığı
• Gebelik zehirlenmesi (preeklampsi)
• Karaciğer ve böbrek hastalıkları

Yukarıda yer alan hastalıklar dışında düzenli kullanılan bazı ilaçlar da kanda amilaz düşüklüğüne sebep olabilir. Bu nedenle amilaz testi sonuçlarını değerlendiren hekime düzenli kullanılan ilaçların tam olarak aktarılması önem teşkil edecektir. Amilaz değerinin referans değerinden ufak oranda aşağıda olması halinde herhangi bir hastalıktan şüphelenilmeden önce uzman hekim belli bir süre koyup ardından testi tekrarlamak isteyecektir. Bunun sebebi vücutta gelişen aç kalma hali, enfeksiyon geçirmek gibi nedenlerle enzim seviyesinde ufak çapta dalgalanmaların meydana gelebilecek olmasıdır. Bu nedenle referans değerinden ufak sapmalar var ise bu konuda hekimin önerilerine bağlı kalarak hareket etmekte fayda olacaktır. Eğer yaptırdığınız test sonucu amilaz değerinizde bir anormallik söz konusuysa uzman hekime danışmanız önerilir.

Yazının kaynakları

Healthline (2021), What to Expect from Lipase and Amylase Tests. Erişim tarihi Eylül 30, 2022.
Healthline (2022), Amylase Blood Test. Erişim tarihi Eylül 30, 2022.
Clevelandclinic (2021), Pancreas. Erişim tarihi Eylül 30, 2022.