Öksürük nedir?

Öksürük, boğaz bölgesini mukustan veya yabancı tahriş edici maddelerden temizlemek için oluşturulan doğal bir refleks eylemidir. Genelde herkes belirli zamanlarda boğazını temizleme ihtiyacı duyduğunda bu refleksi kullanır. Bazı bireylerde bu refleks oldukça sık ortaya çıkabilir ve kişinin yaşam standardını olumsuz etkiler. 3 haftadan kısa süren öksürük akut (kısa süreli ve yeni başlayan) öksürük olarak adlandırılır. Akut öksürükte gelişen öksürük atakları genellikle 2 hafta içinde kendiliğinden gerileme eğilimindedir. 3-8 hafta arasında süren ve bu dönemin başında gerileyen öksürüğe subakut öksürük denir. 8 haftadan uzun süren öksürük, kronik öksürük olarak tanımlanır.

Öksürük çeşitleri nelerdir?

Öksürük, ortaya çıkma süresi ve ortaya çıkan şikayetin niteliğine göre de alt türlere ayrılır.

* Islak öksürük:

Prodüktif öksürük olarak da adlandırılan ıslak öksürük, bu refleks sırasında mukus çıkışı ile karakterizedir. Grip ve soğuk algınlığı gibi yaygın hastalıklar ıslak öksürüğe neden olabilir. Bazı kişilerde hızlı, bazılarında yavaş seyir izleme eğiliminde olan ıslak öksürük, burun akıntısı, yorgunluk gibi diğer semptomlara da eşlik edebilir. Kulak, boğaz, burun, solunum yolları veya akciğerler gibi vücudun solunum sistemini oluşturan bölümlerinde artan mukus üretimi ve salgılanması nedeniyle bu şekilde yani ıslak öksürük olarak bilinmektedir. Boğazda ve göğüs bölgesinde dolgunluk hissi sıklıkla ıslak öksürük ile birlikte görülmektedir. Bazı ıslak öksürük atakları sırasında ağızda mukus oluşması da normaldir.

* Kuru öksürük:

Mukus içermeyen öksürük tipine kuru öksürük denir. Boğazın arka kısmında oluşan rahatsız edici bir his ile tetiklenen bu öksürük formu oldukça rahatsız edici ataklar şeklinde ilerleyebilmektedir. Kuru öksürüğün en sık nedeni üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Kuru öksürüğü kontrol etmek genellikle oldukça zordur. Hem erişkin hem de pediatrik hastalarda kuru öksürük şikayeti enfeksiyon iyileştikten sonra birkaç hafta daha devam edebilir. Enfeksiyöz hastalıkların yanı sıra larenjit, streptokok boğaz ağrısı, bademcik iltihabı, sinüzit, alerji ve reflü gibi durumlar da kuru öksürüğün nedenleri arasındadır.

Öksürük neden olur?

Öksürük refleksini tetikleyebilecek birçok farklı durum vardır. Öksürüğün en sık görülen nedeni, gıda tüketimi sırasında gıda veya sıvı partiküllerinin solunum yollarıyla temasıdır. Bu bölgedeki sinir lifleri temasla uyarılır ve öksürük refleksini harekete geçirerek aspirasyonu önler. Aspirasyon oluşursa ve bu nedenle kişi, besinler nedeniyle nefes alamıyorsa hemen Heimlich manevrasının yapılması gerektiği bilinmelidir. Besin aspirasyonu dışında öksürük refleksini tetikleyecek başka durumlar da vardır.

- Solunum yolu enfeksiyonları:

Bakteriyel veya viral etkenlerin neden olduğu üst ve alt solunum yolu enfeksiyonlarında öksürük en sık görülen şikayetlerin başında gelir. Grip ve soğuk algınlığı gibi yaygın hastalıklar üst solunum yolu enfeksiyonlarına örnektir. Bronşit ve pnömoni gibi enfeksiyonlar da alt solunum yolu enfeksiyonları arasındadır.

Vücudun gelişen enfeksiyona doğal tepkisinin bir sonucu olarak, hava yollarında bir iltihaplanma oluşur. Oluşan iltihaplanma ile burun, ağız ve akciğer dokularında mukus üretimi artar ve bu mukus ile yabancı mikroorganizmaların yakalanması amaçlanır. Hem inflamasyon hem de mukus üretimi hastalarda öksürük refleksinin tetiklenmesine neden olur. Solunum yolu enfeksiyonları 7-10 gün içinde gerileme eğiliminde olan hastalıklar olsa da bazı kişilerde pnömoni gibi daha ağır durumlara ilerleyebileceğinden bu konuda dikkatli olunması önerilmektedir.

- Çevresel alerjenler:

Alerjik rinit, birçok farklı kişiyi etkileyen bir durumdur. Bu durum çevresel alerjenler tarafından tetiklenirse, genellikle öksürük dahil olmak üzere grip benzeri şikayetler ortaya çıkar. Hem iç hem de dış ortamdan kaynaklanan çeşitli alerjenler vardır. Ağaç ve çiçek poleni, toz ve akarlar bu alerjenler arasındadır. Sadece alerjenik maddelerle temas halinde, normalde vücuda zararlı olmayan bu faktörlere, bağışıklık sistemi anormal tepkiler verir ve çeşitli semptomların ortaya çıkmasına neden olur.

- Çeşitli sağlık koşulları:

Akciğerleri ve diğer solunum organlarını etkileyen kronik durumlar, öksürük ataklarına veya mevcut öksürük şikayetlerinin kötüleşmesine neden olabilir. Bu hastalıklar arasında yer alan astım, dünya genelinde yaklaşık 250 milyon insanı etkilemiş bir durum olarak bilinmektedir. Astım, solunum yollarında darlığa neden olur ve toz, sigara dumanı veya diğer çeşitli etkenlerle iltihap tetiklendiğinde öksürme, hapşırma ve göğüste sıkışma gibi şikayetlere neden olur. Birçok farklı durumun tetikleyebileceği astım ataklarını önlemek için hastaların her zaman inhalerlerini yanlarında bulundurmaları önerilir.

Astım dışında kronik obstrüktif akciğer hastalığında (KOAH) değerlendirilen çeşitli hastalıklar da öksürük şikayetlerinin gelişmesine neden olabilir. Bu hastalıklarda akciğerlerden hava değişimi engellenir ve kişide nefes darlığı oluşmasına neden olur. Astımda olduğu gibi, KOAH'lı hastalar alevlenmeler sırasında inhaler tedavisi almalıdır.

Daha nadiren, çeşitli tıbbi acil durumlarda öksürük gelişebilir. Pnömotoraks ve pulmoner emboli gibi durumlar öksürüğün oluşabileceği hayatı tehdit eden durumlar arasındadır.

Öksürük nasıl tedavi edilir?

Viral enfeksiyonların neden olduğu öksürüklerde bağışıklık sisteminin desteklenmesi öksürük şikayetlerinin giderilmesi için çok önemlidir. Gerekirse kişinin bu şikayetini kontrol altına almak için çeşitli ilaçların kullanımı uygulanabilir.

Öksürük şikayetinin kontrol altına alınması ancak bu durumu tetikleyen nedenin belirlenmesi ile mümkündür. Bu nedenle ani başlayan, kronik veya rahatsız edici bir öksürüğünüz olduğunda sağlık kuruluşlarına başvurarak hekimlerden destek almanız önerilmektedir.

Öksürük için hangi bölüme başvurulur?

Öksürük için öncelikle bir göğüs hastalıkları uzmanına danışmak gerekir. Fizik muayene ve buna bağlı olarak hastanın öksürük öyküsü sonrasında akciğer grafisi ve istenecek solunum fonksiyon testi sonuçlarında göğüs hastalıklarına bağlı öksürük varsa uzman doktor tarafından tedaviye başlanır. Akciğer kanseri , zatürre, tüberküloz, akciğer apsesi gibi hastalıklara odaklanan birim göğüs hastalıklarıdır.

Grip gibi hastalıkların neden olduğu öksürük, enfeksiyon hastalıkları ünitesinde tedavi edilmektedir. Burun akıntısı, sinüzit gibi rahatsızlıkları olan kişiler öncelikle bir kulak burun boğaz uzmanı tarafından muayene edilmelidir.

Yazının kaynakları

Mayo Clinic(2019). Chronic cough. Erişim tarihi Eylül 28, 2022.

NHS(2021). Cough. Erişim tarihi Eylül 28, 2022.